Ο Σύλλογος Γεωπόνων Νομού Λακωνίας παρακολουθεί εδώ και καιρό τα όσα λέγονται και γράφονται σχετικά με το θέμα της ρύπανσης του Ευρώτα. Δεν θα ασχοληθούμε με τα κίνητρα του καθενός και γιατί το ενδιαφέρον κάποιων ακολουθεί μία εποχική διακύμανση, όπως επίσης δεν θα ασχοληθούμε με σειρά επιχειρημάτων που ακούγονται και από τις δύο πλευρές καθώς και με τις ενδεχόμενες πολιτικές ή και κομματικές προεκτάσεις των παρεμβάσεων μερικών, δεδομένου ότι ο ρόλος μας δεν είναι αυτός.
Στόχος του παρόντος είναι να ενημερωθεί έγκυρα κάθε ενδιαφερόμενος για το τί ισχύει επιστημονικά και νομικά. Γεγονός είναι ότι ο Ευρώτας δέχεται επίδραση από σειρά σημειακών και μη σημειακών ανθρωπογενών πηγών ρύπανσης και μόλυνσης. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις η ρύπανση γίνεται από ακούσια ενέργεια κάποιου, υπό την έννοια ότι δεν έχει συνειδητοποιήσει πλήρως το ότι επιδρά. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι απορροφητικοί βόθροι παραποτάμιων οικισμών, οι οποίοι δεν έχουν αποχετευτικό δίκτυο και μονάδα επεξεργασίας, οι επεμβάσεις παραποτάμιων παραγωγών με φυτοπροστατευτικά μέσα καθώς και με λιπάσματα, οι διαρροές υφιστάμενων αποχετευτικών δικτύων κλπ. Πέραν όμως των ανωτέρω υπάρχουν και περιπτώσεις εκούσιας ρύπανσης, διότι πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η απόρριψη κάθε είδους συσκευασιών, σκουπιδιών και άλλων υλικών στον Ευρώτα; Πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η απόρριψη βοθρολυμάτων, αποβλήτων που περιέχουν ορυκτέλαια, αστικών ανεπεξέργαστων αποβλήτων, καθώς και αποβλήτων μονάδων μεταποίησης στο ποτάμι;
Ας επικεντρωθούμε όμως στο πρόβλημα των υγρών αποβλήτων των ελαιοτριβείων (ΥΑΕ) που είναι σε έξαρση κάθε χρόνο τέτοια περίοδο. Σαφώς το αποτέλεσμα της απόρριψης των ΥΑΕ στο ποτάμι εξαρτάται από το μέγεθος της παραγωγής που θα εκθλίψουν οι παραποτάμιες μονάδες, αλλά και το ύψος βροχόπτωσης, που έχει άμεση επίδραση στην παροχή του Ευρώτα, άρα και στην αραίωσή του. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτή η διαχείριση των ΥΑΕ δεν προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία. Από την άλλη πλευρά, για να γίνει αντιληπτό πόσο επιβαρυμένα είναι τα απόβλητα των ελαιοτριβείων αναφέρουμε συγκριτικά τις τιμές του βιοχημικά απαιτούμενου οξυγόνου πέντε ημερών (BOD), αλλά και του χημικά απαιτούμενου οξυγόνου (COD) για αστικά υγρά απόβλητα και για ΥΑΕ. Οι τιμές αυτές είναι για τα αστικά υγρά απόβλητα 300-500 mg/lt και 700-1000 mg/l αντίστοιχα, ενώ για τα ΥΑΕ 35.000-100.000 mg/lt και 40.000-195.000mg/lt. Επιστημονικά έχουν προταθεί και υλοποιηθεί, σε πιλοτικές εφαρμογές, σειρά μεθοδολογιών φυσικών, χημικών και μικροβιακών, οι οποίες δεν προκρίθηκαν νομοθετικά για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία.
Η νομοθεσία προβλέπει δύο είδη διαδικασιών διαχείρισης των ΥΑΕ. Η πρώτη είναι η κατασκευή δεξαμενών εξάτμισης σε συνέχεια λιοποσυλλογής ή άλλης ισοδύναμης επεξεργασίας, σε απομακρυσμένες περιοχές, με συγκεκριμένα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένες αποστάσεις από σημεία και δραστηριότητες ενδιαφέροντος. Η λύση αυτή είναι φτηνή, μικρής απαιτήσεως σε γνώση από τον ελαιοτριβέα, αν και είναι δύσκολη η εξεύρεση τέτοιων θέσεων λόγω των υψηλών απαιτήσεων και ικανής εκτάσεως. Σύμφωνα με τη λύση αυτή αφού αφαιρεθεί το κλάσμα του λαδιού των ΥΑΕ, που θα εμπόδιζε την εξάτμιση, ακολουθεί αποθήκευση των ΥΑΕ κατά τη χειμερινή περίοδο και η εξάτμιση του υγρού κλάσματος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Το όποιο στερεό υπόλειμμα οδηγείται στα χωράφια ως εδαφοβλετιωτικό. Σε περιοχές με μεγάλα ύψη βροχόπτωσης, η κάλυψη των δεξαμενών με υλικά κάλυψης θερμοκηπίων θεωρείται επιβεβλημένη.
Η δεύτερη πρόβλεψη της νομοθεσίας αφορά σε χρήση των ΥΑΕ για υδρολίπανση ή κατά τη νομοθεσία για φερτάρδευση. Πρόκειται για διασπορά μέχρι και 20 m3/στρέμμα, έκταση που συγκεκριμενοποιείται σε συνέχεια κατάλληλης μελέτης. Μία ενδεικτική ανάλυση των ΥΑΕ δίνει τις ακόλουθες συγκεντρώσεις λιπαντικών στοιχείων: Ν=5-15 gr/lt , P=0.3-1.1 gr/lt, Κ=2.7-7.2 gr/lt, Cα=0.12-0.75 gr/lt, Mg=0.1-0.4 gr/lt g Να=0.04-0.9 gr/lt Οργανική ύλη=40-165 gr/lt, πολυφαινόλες=3.000-24.000 gr/lt και pH=4.5-6. Από την ανάλυση αυτή είναι αντιληπτό ότι με εξαίρεση το pH, το οποίο πρέπει να βελτιωθεί και τις πολυφαινόλες, πρόκειται για ένα υγρό με υψηλές συγκεντρώσεις λιπαντικών στοιχείων κατάλληλο για βασική λίπανση, ειδικά ελιάς, δεδομένου ότι το άζωτο που περιέχεται δεν είναι σε ευκίνητες μορφές. Επιπλέον αυτού επισημαίνεται ότι οι πολυφαινόλες δρουν απολυμαντικά στα όποια μολύσματα υπάρχουν στο έδαφος. Ήδη υπάρχουν μελέτες που τα ΥΑΕ χρησιμοποιούνται για ψεκασμό ελιάς ως φυλλολίπασμα αλλά και απολυμαντικό. Υπό το πρίσμα αυτό, με την εφαρμογή της υδρολίπανσης μειώνεται το κόστος παραγωγής, αφού μειώνεται το κόστος λίπανσης αλλά και ανακυκλώνονται θρεπτικά στοιχεία, που είχαν προστεθεί σε προηγούμενες χρονιές ως λίπασμα. Αφού όμως είναι καλή αυτή η λύση γιατί δεν έχει γίνει αποδεκτή από τον κόσμο; Επιγραμματικά τα προβλήματα της μεθόδου είναι:
- Καλείται ο ελαιοτριβέας να αναζητήσει τον παραγωγό στου οποίου τα χωράφια θα κάνει διάθεση.
- Υπάρχει το κόστος εκπόνησης των μελετών που υποχρεωτικά πρέπει να γίνουν για να διαφυλαχθεί έδαφος και καλλιέργεια.
- Υπάρχει ένα κόστος μεταφοράς του ΥΑΕ στο χωράφι του κάθε παραγωγού.
- Είναι πολύ πιο ελκυστική η απόρριψη με το ισχύον πλαίσιο ποινών.
Το περιβαλλοντικό νομοθετικό πλαίσιο από την άλλη βάσει του οποίου ο ελεγκτικός μηχανισμός επιβάλλει μέτρα και ποινές είναι χαλαρό και ασαφές. Το πρώτο μέτρο (διοικητικό) είναι η επιβολή προστίμου τέτοιου μεγέθους ώστε να καλυφθούν οι μελέτες και τα έργα που θα απαιτηθούν για την άρση της ρύπανσης. Ποιος μπορεί να αποτιμήσει το μέγεθος αυτό στην περίπτωσή μας; Ποιος υπάλληλος ΠΕ κάποιας ειδικότητας θα σταθεί απέναντι στις ενστάσεις αλλά και στα ένδικα μέσα που ασκεί ο καταγγελλόμενος για τη μείωση των προστίμων όταν υπάρχει τόσο ασαφής διατύπωση; Παράλληλα συντάσσεται φάκελος και διαβιβάζεται στον εισαγγελέα. Εκεί όσες υποθέσεις εκδικαστούν η εμπειρία λέει ότι για τυπικούς λόγους τις περισσότερες φορές ο καταγγελλόμενος απαλλάσσεται. Κάποιος θα μπορούσε λοιπόν να αναρωτηθεί, άρα δεν υπάρχει λύση;
Κατά τη γνώμη μας φυσικά και υπάρχει. Επιγραμματικά αναφέρουμε τις ακόλουθες προτάσεις-λύσεις.
- Σταμάτημα της μετατροπής των ελαιοτριβείων από τριφασικά σε διφασικά διότι ένας ρύπος με χωρική διασπορά, ο οποίος είναι φυσικό υλικό και εξ αυτού διαχειρίσιμο αλλά και χρήσιμο, μετατρέπεται σε ρύπο υγρό και αέριο που περιέχει και χημικά, χωρικά εντοπισμένο (θέση πυρηνελαιουργείων). Επίσης τις περισσότερες φορές τα νερά πλυσιμάτων στα διφασικά δεν προστίθενται στην υγρή πυρήνα αλλά στο παρακείμενο ρέμα, πράγμα που σημαίνει ότι συνεχίζει η ρύπανση έστω και με μικρότερο ρυπαντικό φορτίο αλλά και πάλι σημαντικό. Τέλος με τη διαδικασία αυτή αυξάνεται το κόστος λειτουργείας των πυρηνελαιουργείων για τη μείωση της υγρασίας.
- Χωροταξικό: Εκπόνηση χωροταξικού του αγροτικού χώρου από επαΐοντες με οριοθέτηση ζωνών στις οποίες και η λύση των δεξαμενών να προωθείται αλλά και η λύση της υδρολίπανσης. Πρόσφατο είναι το παράδειγμα όπου για ψηφοθηρικούς λόγους δόθηκε δυνατότητα αύξησης της ισχύος των ελαιοτριβείων εντός οικισμού ή σε χωροταξικό αγροτικής περιοχής δεν προβλέφθηκαν γεωργικές δραστηριότητες.
- Πολιτική μετεγκατάστασης των υφιστάμενων μονάδων σε συνέχεια του χωροταξικού, όπου θα διαφυλαχθούν ρέματα και ποτάμια μόνιμης και διαλείπουσας ροής αλλά και θα προωθηθούν οι υφιστάμενες λύσεις.
- Σύνδεση της υδρολίπανσης με το πρασίνισμα ή όπως αυτό μετονομαστεί στην επόμενη ΚΑΠ στο πρότυπο της συνδεδεμένης (έχουμε πλήρη πρόταση επ’ αυτού με τη μεθοδολογία).
- Επιδότηση όλων των παραγωγών (όχι μόνο των κατ’ επάγγελμα αγροτών) στο πλαίσιο των φιλοπεριβαλλοντικών δράσεων που εθελοντικά και με απόδειξη θα χρησιμοποιούν το ΥΑΕ για υδρολίπανση (έχουμε και για αυτή την πρόταση αναπτύξει μεθοδολογία).
- Αυστηροποίηση του περιβαλλοντικού νομοθετικού πλαισίου, με συγκεκριμενοποίηση των προστίμων ανά παράβαση και δυναμικότητα της δράσης, χωρίς την ύπαρξη του υποκειμενικού παράγοντα.
- Η κατασκευή βαρυκεντρικά χωροθετημένων μονάδων επεξεργασίας των ΥΑΕ με μετόχους όλους του εμπλεκόμενους, όπου εκεί θα δοθεί η δυνατότητα και πολυφαινόλες να διαχωρισθούν και ενέργεια να παραχθεί και συγκομποστοποίηση να υλοποιηθεί αλλά και παράπλευρες εκμεταλλεύσεις των ΥΑΕ να αναπτυχθούν, όπως παραγωγή βιολιπάσματος, παραγωγή σπιρουλίνας ή άλλων εδώδιμων μυκήτων κλπ. Προς την κατεύθυνση της οικονομικής βιωσιμότητας του εγχειρήματος.
Εκτιμούμε ότι στο περιορισμένο εύρος του παρόντος αναφερθήκαμε όσο πιο πυκνά και κατανοητά γίνεται στο θέμα που απασχολεί τη Λακωνική κοινωνία και όχι μόνο αφήνοντας πολλές κυρίως επιστημονικές πτυχές χωρίς ανάλυση. Για οποιεσδήποτε διευκρινίσεις ή απορίες είμαστε στη διάθεσή σας.
Για το Δ.Σ.
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματέας
Μπουραζάνης Γεώργιος Κωστάκος Χρύσανθος