«Οι τσολιάδες μας έβαζαν στη σειρά και δεν έλεγαν κουβέντα. Κατά τις έντεκα φάνηκε ένα γερμανικό αυτοκίνητο με Γερμανούς και Έλληνες αξιωματικούς και κάποιον που φορούσε στο κεφάλι μια μαύρη κουκούλα. Και άρχισε η επιθεώρηση. Μπροστά πήγαινε αυτός με την κουκούλα, για να μην αναγνωρίζεται, και με δύο τρύπες στα μάτια για να βλέπει. Νεκρική σιγή […] Κάποια στιγμή σηκώνει το δάκτυλο και δείχνει τον Νίκο, τον κουρέα. Όλοι ξέραμε ότι ήταν εαμίτης. Κρύος ιδρώτας μας έλουσε. Αμέσως τον πιάνουν δύο και τον πάνε στην άκρη. Πιο πέρα δείχνει τον κύριο Ιωάννου, τον δικηγόρο. Έπειτα τον κύριο Αγησίλαο, τον δάσκαλο του δημοτικού. Έρχεται κοντά μας, και μου φαίνεται ότι αναγνωρίζω τον παραγιό που δούλευε στο φούρνο του Πανταζόπουλου. Σαν αστραπή πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα ότι μπορεί να του είχα πει καμία άσχημη κουβέντα όταν μου ζύγιζε το ψωμί».
Τζώρτζης Μαράτος, «Ο κόκκινος σταυρός», Εστία, 2004, σ. 62
Υπάρχει κάτι χειρότερο από τους κατακτητές που σκλαβώνουν μια χώρα: Οι προδότες – συνεργάτες τους. Διότι ο κατακτητής, αργά ή γρήγορα, θα φύγει. Οι προδότες-συνεργάτες του, όμως, μένουν πίσω και το μίασμά τους συνεχίζει να δηλητηριάζει την χώρα και την κοινωνία. Κι όταν αυτοί πεθάνουν αφήνουν ιδεολογικούς-πολιτικούς επιγόνους, δηλητηριασμένους με το ίδιο μίασμα, για να συνεχίσουν το έργο τους.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα της κατοχής βρέθηκαν «έλληνες» (τα εισαγωγικά και το μικρό γράμμα είναι συνειδητή επιλογή), οι οποίοι διαποτισμένοι από τις ναζιστικές-φασιστικές ιδέες και βέβαιοι πως ο Χίτλερ ήταν το μέλλον της ανθρωπότητας, όχι μόνο συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, αλλά πολλές φορές τους ξεπέρασαν στο μίσος και στο δολοφονικό μένος κατά του Ελληνικού Λαού και της Αντίστασης.
Ήταν εκείνοι που εξόντωναν Έλληνες πατριώτες συμμετέχοντας σε εκκαθαριστικές ή δολοφονικές επιχειρήσεις στις πόλεις και την ύπαιθρο, πραγματοποιούσαν εκτελέσεις με δική τους πρωτοβουλία, συνέτασσαν με τα ίδια τους τα χέρια τους καταλόγους συλλήψεων και ήταν εκείνοι που βάζοντας μια κουκούλα μαύρη στο κεφάλι συνόδευαν τους γερμανούς στις συλλήψεις , δείχνοντας με το χέρι του Εφιάλτη και του Ιούδα τους Έλληνες που έπρεπε να συλληφθούν.
Και μόνο ο όρκος που έδιναν φτάνει για να καταδείξει το ποιον τους:
«Ορκίζομαι εις τον Θεόν τον Άγιον τούτον όρκον ότι θα υπακούω απολύτως εις τας διαταγάς του ανώτατου αρχηγού του Γερμανικού Στρατού Αδόλφου Χίτλερ. Ανατεθησόμενός μοι υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων εις διαταγάς των ανωτέρων μου. Γνωρίζω καλώς δια μίαν αντίρρησιν εναντίον των υποχρεώσεων μου, τας οποίας δια του παρόντος αναλαμβάνω, θέλω τιμωρηθή παρά των Γερμανικών Στρατιωτικών Αρχών».
Μετά την απελευθέρωση (1945) η Ελλάδα υπήρξε μελανή εξαίρεση μεταξύ των Ελεύθερων Λαών, όσον αφορά τη διαχείριση του δοσιλογισμού. Εξαιτίας της παρέμβασης των ξένων (Αγγλίας και ΗΠΑ) αλλά και του αντικομμουνιστικού-αντιαριστερού κράτους που παγιώθηκε μεταπολεμικά έγιναν (για το θεαθήναι) ελάχιστες δίκες και ακόμα λιγότερες αστείες καταδίκες συνεργατών των κατακτητών κατά την περίοδο 1945-1949, «ενώ η ένοπλη συνεργασία όχι μόνο δεν επέσυρε καμία κύρωση, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αναγνωρίστηκε ως “εθνική δράση”».
Αυτή, κατά τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη, υπήρξε «η πιο μελανή περίοδος της ελληνικής δικαιοσύνης από σύστασης του ελληνικού κράτους».
Όλοι αυτοί οι συνεργάτες των κατακτητών, εκτός από την ατιμωρησία που εξασφάλισαν, ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό και εισχώρησαν στις πτυχές του μεταπολεμικού καθεστώτος, ελέγχοντας και καθοδηγώντας τις πολιτικές εξελίξεις (βλέπε Δικτατορία του 1967, προδοσία της Κύπρου 1974 κλπ).
Στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν έγινα, προσωπικά, κοινωνός δυο αυθόρμητων εξομολογήσεων-μαρτυριών από αξιότιμα και αξιόπιστα άτομα, Σπαρτιάτισσες, που δεν είναι πλέον στη ζωή:
ΜΑΡΤΥΡΙΑ 1η: Όταν οι συλληφθέντες από τους γερμανούς Σπαρτιάτες βρίσκονταν στις φυλακές της Τρίπολης, ένας συγγενής συλληφθέντος, δικηγόρος, που γνώριζε γερμανικά, κατάφερε να συναντήσει τον γερμανό διοικητή της Σπάρτης σε κάποιο επιταγμένο σπίτι της πόλης, για να τον πείσει ότι ο συγγενής του δεν είχε κάνει τίποτε κι έπρεπε να ελευθερωθεί. Ο γερμανός τον άκουσε και ύστερα τον κάλεσε να τον ακολουθήσει. Άνοιξε μια πόρτα και του έδειξε ένα τραπέζι μεγάλο, γεμάτο με γλυκίσματα κάθε είδους.
-Τα βλέπεις αυτά τα γλυκά, αγαπητέ μου; του είπε. Μας τα έστειλαν επιφανείς οικογένειες της Σπάρτης, για να μας ευχαριστήσουν για τις συλλήψεις που κάναμε. Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν να ελευθερωθεί κάποιος απ’ αυτούς;
(Στην ερώτησή μου γιατί αυτά δεν λέγονται και δημοσίως μου απάντησε: «Φοβόμαστε μη μας χαρακτηρίσουν κομμουνιστές»).
ΜΑΡΤΥΡΙΑ 2: Όταν οι γερμανοί πήγαν στην οικία Τζιβανόπουλου για να συλλάβουν τα τέσσερα παιδιά τους, ήταν μαζί τους κι ένας κουκουλοφόρος. Την στιγμή που γίνονταν οι συλλήψεις η τραγική μάνα, η Τζιβανοπουλίνα, πάνω στον πόνο και στην απελπισία της, τράβηξε απότομα την κουκούλα του προδότη και αποκάλυψε ένα πολύ γνωστό πρόσωπο της Σπάρτης. Η μάνα Τζιβανοπουλίνα στις επιστολές και στις προσωπικές της παρεμβάσεις προς τον Εισαγγελέα, μετά από την κατοχή, το είχε καταγγείλει και υπάρχει μαρτυρία γραμμένη από το χέρι της, αλλά βρίσκεται (δυστυχώς) στις ΗΠΑ. Ίσως κάποτε έρθει στο φως.
Κοντά σ’ αυτές τις μαρτυρίες πρέπει να προστεθεί και το κατάπτυστο επίσημο έγγραφο των ταγματασφαλιτών της Σπάρτης προς τη Γερμανική Διοίκηση Σπάρτης, σχετικά με τους τέσσερις κρατούμενους αδερφούς Τζιβανοπούλου:
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
ΤΑΓΜΑ «Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ» Σπάρτη 23-11-43
Αριθμ.Πρωτ.13
Προς
Την Γερμανικήν Διοίκησιν Σπάρτης
Ενταύθα
Κατόπιν προφορικής υμών διαταγής λαμβάνομεν την τιμήν να επιστρέψωμεν συνημμένως την από 22-11-1943 αίτησιν του κ . Δημητρίου Τζιβανοπούλου μεθ’ όλων των συνημμένων και να αναφέρωμεν ότι οι μεν δύο αδελφοί Δημοσθένης και Ιωάννης είναι ενεργά μέλη του ΕΑΜ , διαφωτισταί και ομιληταί του ΕΑΜ , ανήκοντες εις μαχητικάς ομάδας , οι δ’ έτεροι δύο Σωκράτης και Παρασκευάς
ανήκουν εις μαχητικής ομάδα του ΕΑΜ-ΕΠΟΝ και ενήργησαν την επίθεσιν κατά της οικίας του αρχηγού Ε.Σ. κ. Λεωνίδα Βρεττάκου ένθα εφονεύθη ο Γεώργιος Καργάκος συνάμα δε εκ της οικίας των εγένετο εξόρμησις της επιθέσεως .
Κατόπιν των ανωτέρω άπαντα τα εν τη αιτήσει του πατρός των Δημητρίου Τζιβανοπούλου είναι ψευδέστατα και οι τέσσεροι υιοί του όχι μόνον δεν πρέπει να απολυθούν εκ των φυλακών Τριπόλεως ένθα κρατούνται , απεναντίας δε απορούμεν πως ούτοι μέχρι σήμερον δεν έχουσι εκτελεσθή .
Ο Διοικητής
(υπογραφή)
Λεωνίδας Βρεττάκος»
(ΓΙΑΝΝΗ Χ. ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ- Η Εθνική Αντίσταση στη Λακωνία 1941-1945 , σελ. 420)
Η αναφορά στα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν τους 118 Εθνομάρτυρες του Μονοδεντριού στη Θυσία δεν γίνεται για να «ξύσουμε πληγές», αλλά για να κρατήσουμε ζωντανή την ιστορική μνήμη και για να μην απαξιωθεί ποτέ το Χρέος μας να επαγρυπνούμε καθημερινά, ώστε να μην επωασθεί, και πάλι, στην Ελληνική Κοινωνία το «αυγό του φιδιού», αυτό που μας άφησε ως μαύρη κληρονομιά ο ναζισμός και ο φασισμός.
Ως δημοκρατικοί πολίτες και απόγονοι των 118 Εθνομαρτύρων της Σπάρτης έχουμε ένα μεγάλο και πρωταρχικό καθήκον: Να θυμόμαστε και να μεταλαμπαδεύουμε την ιστορία μας. Γιατί η γνώση είναι εκείνη που θα μας διασφαλίσει όχι μόνο το παρόν αλλά και το μέλλον.
Η θυσία των 118 Ηρώων της Σπάρτης δεν πήγε χαμένη. Χάρη ΚΑΙ στη δική τους Θυσία κερδίσαμε την ελευθερία μας, που είναι κορυφαία υπαρξιακή αρχή. Θα θυμόμαστε και θα τιμούμε πάντα τη θυσία των συμπατριωτών μας.
Τιμή, Δόξα και Αιώνια Μνήμη στους 118 Σπαρτιάτες του Μονοδεντριού.
*Φωτογραφία: Εικόνες από την ταινία «Μπλόκο» του Άδωνι Κύρου.
*Αξίζουν έπαινοι στην ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΣΠΑΡΤΗΣ, που, για πρώτη φορά στη Σπάρτη, θα πραγματοποιήσει εκδήλωση προς τιμήν των 118 Ηρώων, στο Α΄ Νεκροταφείο Σπάρτης, εκεί όπου μεταφέρθηκαν οι σοροί των εκτελεσθέντων, την Παρασκευή 26 Νοεμβρίου και ώρα 12.30′, με τίτλο:
«Μνήμες 26ης Νοεμβρίου 1943: η Σπάρτη θυμάται(;)
ΚΑΝΕΙΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΗΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΕΙΨΕΙ!
ΕΙΝΑΙ ΧΡΕΟΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ
Σπάρτη 24-11-2021
Βαγγέλης Μητράκος