Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Ευρώτας έχει προκαλέσει έντονα πλημμυρικά επεισόδια με τεράστιες οικονομικές συνέπειες αλλά ακόμη χειρότερα και με ανθρώπινες απώλειες ιδιαίτερα στην περιοχή των εκβολών του.
Που οφείλονται όμως αυτές οι «καταστροφικές» πλημμύρες;
Τι μέτρα λαμβάνουν οι αρμόδιοι φορείς για την αποφυγή τέτοιων φαινομένων;
Πόσο αποδοτικά είναι αυτά μέτρα και ποιο είναι το οικολογικό τους κόστος;
Ο υδρολογικός κύκλος του νερού είναι ένα φαινόμενο γνωστό στο καθένα μας καθώς διδάσκεται από το Δημοτικό και περιγράφει τη συνεχή ανακύκλωση του νερού στη Γη. Εν συντομία, το νερό της θάλασσας εξατμίζεται και δημιουργούνται υδρατμοί, οι οποίοι ανεβαίνουν σε ανώτερα στρώματα στην ατμόσφαιρα όπου ψύχονται και από εκεί συνήθως με την μορφή σταγονίδιων πέφτουν στο έδαφος όπου κάποια ποσότητα απορροφάται από το έδαφος ενώ κάποια άλλη ποσότητα με την δύναμη της βαρύτητας κυλάει επιφανειακά και καταλήγει σε κάποιο υδάτινο αποδέκτη (χείμαρο, ποτάμι, λίμνη ή πάλι στην θάλασσα). Αυτή η διαδικασία είναι αέναη και συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Μέσα σε αυτά τα εκατομμύρια χρόνια τα ποτάμια έχουν σχηματίσει την κοίτη τους με βάση την ποσότητα του νερού που έχουν κατά καιρούς δεχθεί. Η κοίτη λοιπόν των ποταμών έχει διαμορφωθεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια.
Αν τώρα στην εξίσωση προσθέσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα θα διαπιστώσουμε πως η κοίτη των ποταμών έχει συρρικνωθεί είτε λόγω της επέκτασης των αγροτικών εκτάσεων είτε της επέκταση του αστικού ιστού. Σε κάθε περίπτωση η κοίτη όλων των ποταμών, και ιδίως του Ευρώτα, έχει συρρικνωθεί σημαντικά, ιδιαίτερα τα τελευταία 60 χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιοχή ανάντη και κατάντη της παλαιάς γέφυρας εισόδου της Σπάρτης, όπου από αεροφωτογραφίες της περιόδου 1940-1965 βλέπει κανείς ότι το πλάτος της κοίτης του ποταμού σε αυτό το σημείο έφτανε τα 220μ ενώ σήμερα είναι κατά μέσο όρο δεν ξεπερνά τα 70-80μ. Έτσι λοιπόν, μια υπερβολική βροχόπτωση, η οποία θεωρείται ένα φυσιολογικό φαινόμενο που συμβαίνει ανά τακτά χρονικά διαστήματα και αναμένονται τέτοιες βροχοπτώσεις με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα στο μέλλον, μπορεί να δημιουργήσει πλημμυρικές συνθήκες καθώς δεν υπάρχει πλέον εκείνος ο διαθέσιμος χώρος του ποταμού για να «απορροφήσει» τις μεγάλες ποσότητες υδάτων. Το αποτέλεσμα αυτών των βροχοπτώσεων είναι οι λεγόμενες «καταστροφικές» πλημμύρες, οι οποίες στην ουσία πλημμυρίζουν τον χώρο που κάποτε ήταν του ποταμού.
Για την αντιπλημμυρική προστασία οι αρμόδιοι έχουν να επιλέξουν ανάμεσα από πολλές επιλογές σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία και τις πρακτικές που εφαρμόζονται σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην περίπτωση του Ευρώτα, επιλέγεται η πιο γρήγορη και άρα πιο οικονομική δράση αλλά οικολογικά και αισθητικά πιο επιζήμια. Τα έργα που επιτελούνται στο ποτάμι βαφτίζονται ως «εργασίες καθαρισμού» αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για έργα τα οποία διαταράσσουν ολοκληρωτικά την δομή και την λειτουργία ενός ποτάμιου οικοσυστήματος και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν ως καθαρισμός ενός ποταμού. Αυτά τα έργα έχουν δεχθεί κριτική από πληθώρα επιστημονικών δημοσιεύσεων, φορέων και πολιτών ότι συνεισφέρουν ελάχιστα ως αντιπλημμυρική προστασία, καθώς η φυσική παρόχθια βλάστηση (την οποία αφαιρούν με τις εργασίες καθαρισμού) έχει από μόνη της την ικανότητα να εξασθενήσει μια πλημμυρική ροή. Αντίθετα, τα έργα αυτά μπορούν να θεωρηθούν και επικίνδυνα καθώς αυξάνεται κατά πολύ η ταχύτητα ροής του νερού στα «καθαρισμένα» τμήματα, με πιθανό αποτέλεσμα την δημιουργία έντονων πλημμυρικών συνθηκών σε κατάντη τμήματα του ποταμού.
Οι ανάδοχοι εργολάβοι, θεωρώ ότι δεν έχουν κανένα μερίδιο ευθύνης, εφόσον εκτελούν αυτά που αναφέρει η σύμβαση τους. Ωστόσο, με τις εντολές των αρμοδίων αποψιλώνουν τα πρανή από την παρόχθια βλάστηση, καταστρέφοντας χώρους φωλεασμού και αναπαραγωγής πουλιών, πραγματοποιούν εκσκαφές στις κοίτες των ποταμών και αποθέτουν το επιπλέον αδρανές υλικό στα πρανή, αρχικά πατώντας και μετά θάβοντας διάφορους οργανισμούς (ψάρια, νεροχελώνες, καβούρια κ.α), σκότωνοντας έτσι τους ίδιους τους οργανισμούς και καταστρέφοντας όλα τα πιθανά ενδιαιτήματα
που διαβιούν τόσο στην κοίτη όσο και στην παρόχθια βλάστηση. Οι συγκεκριμένοι «καθαρισμοί» εννοείται ότι πραγματοποιούνται χωρίς κάποια περιβαλλοντική μελέτη πριν την έναρξη τους ούτε την επίβλεψη κάποιου ειδικού επιστήμονα σε θέματα βιοποικιλότητας κατά την διάρκεια τους παρόλο που πραγματοποιούνται ακόμα και σε περιοχές που έχουν ανακηρυχθεί Natura (πχ. περιοχή της Σκάλας) και με είδη που είναι κινδυνεύοντα από διεθνείς συνθήκες (πχ μενίδες, βίδρες κτλ). Επιπλέον, αυτές εργασίες υποβαθμίζουν την οικολογική ποιότητα του ποταμού σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσια για τα Ύδατα 2000/60, γεγονός που σημαίνει ότι κάποια στιγμή θα χρειαστεί είτε να πληρώσουμε για να επαναφέρουμε την κατάσταση του ποταμού σε καλή κατάσταση ή θα πρέπει να πληρώσουμε πρόστιμα για την αθέτηση της Οδηγίας.
Γιατί γίνονται λοιπόν αυτές οι «εργασίες καθαρισμού» του ποταμού αφού όχι μόνο δεν ωφελούν σαν αντιπλημμυρική προστασία αλλά προκαλούν και μεγάλη οικολογική και αισθητική υποβάθμιση; Οι λόγοι είναι πολλοί και διάφοροι αλλά θα περιοριστώ σε τρεις. Αρχικά θα έλεγα ότι γίνονται για τα μάτια του κόσμου καθώς διάφοροι συμβουλάτορες του καφενείου αναφέρουν στους αρμόδιους, «ότι το ποτάμι πρέπει να καθαριστεί γιατί θα πνιγούμε» και οι αρμόδιοι υπακούν για τους γνωστούς λόγους. Αν βρέξει πολύ και πλημμυρίσουν χωράφια και χαθούν ζωές τότε υπάρχει το άλλοθι από τους αρμόδιους «ότι εμείς καθαρίσαμε το ποτάμι άλλα έβρεξε τόσο πολύ και μάλλον φταίει η κλιματική αλλαγή». Κατά την άποψη μου, ο βασικός λόγος είναι ότι «τόσα ξέρουμε, τόσα κάνουμε».
Κλείνοντας να αναφέρω προς τους καλοπροαίρετους ότι δεν είμαι αντίθετος με την διαχείριση των ποταμών και ρεμάτων για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και των περιουσιών μας από πλημμυρικά φαινόμενα. Ωστόσο, είμαι αντίθετος με έργα που δεν έχουν καμία αντιπλημμυρική αποτελεσματικότητα καθώς υπάρχουν άλλοι εναλλακτικοί τρόποι και πιο αποδοτικοί και πιο φιλικοί και στην αισθητική μας αλλά και στο περιβάλλον. Ποιος έχει όρεξη όμως να ψάχνει άλλους τρόπους αφού βολευόμαστε με την πεπατημένη;
Λεωνίδας Βαρδάκας
Hellenic Centre for Marine Research
Institute of Marine Biological Resources & Inland Waters
Kalamata office – Municipal Port Fund of Kalamata, Miaouli 30, Kalamata, 24100
Tel. +30 27210-85216
*Οι απόψεις που δημοσιεύονται εκφράζουν το συντάκτη κάθε άρθρου και δεν αποτελούν συμπεράσματα ρεπορτάζ ή τοποθέτηση της ιστοσελίδας.