Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄[α] Δραγάσης Παλαιολόγος (8 Φεβρουαρίου 1405 – 29 Μαΐου 1453) ήταν ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας, ως μέλος της δυναστείας των Παλαιολόγων, από το 1449 έως το θάνατό του που έπεσε μαχόμενος κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Μετά το θάνατό του, έγινε θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης ως ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς», που θα ξυπνήσει και θα ανακτήσει την Αυτοκρατορία και την Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς.
Βιογραφία
Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1405 στην Κωνσταντινούπολη και ήταν το όγδοο από τα δέκα παιδιά του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάση, κόρης του Σέρβου ηγεμόνα Κονσταντίν Ντράγκας Ντεγιάνοβιτς[7]. Αγαπούσε πολύ τη μητέρα του και για αυτό πρόσθεσε το επώνυμό της (Δραγάση) δίπλα στο δικό του, όταν ανέβηκε στον αυτοκρατορικό θρόνο[8]. Ήταν ο νεότερος αδελφός του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου Αυτοκράτορα των Ρωμαίων και του Θεόδωρου Β´ Παλαιολόγου, δεσπότη του Μυστρά.
Συχνά αναφέρεται ως πορφυρογέννητος· ελάχιστα είναι γνωστά για την παιδική του ηλικία. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της νεότητάς του στην Κωνσταντινούπολη υπό την επίβλεψη των γονιών του. Επίσης για τη φυσική του εμφάνιση δεν είναι τίποτα γνωστό. Σε νεαρή ηλικία εκπαιδεύτηκε στο κυνήγι, την ιππασία και την πολεμική τέχνη. Τον Νοέμβριο του 1423 ο αδελφός του Ιωάννης Η´ ταξίδεψε στη Βενετία και την Ουγγαρία για αναζήτηση βοήθειας και όρισε τον Κωνσταντίνο ως αντιβασιλέα στην Κωνσταντινούπολη· έτσι ο Κωνσταντίνος είχε την πρώτη του επαφή με θέση εξουσίας. Του δόθηκε επίσης ο τίτλος του δεσπότη και του παραχωρήθηκε μία περιοχή που εκτεινόταν κατά μήκος των δυτικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινος Πόντος), από την πόλη Μεσημβρία στον βορρά μέχρι τον Δέρκο στο νότο.
Οι θρύλοι που συνοδεύουν την Αλωση της Κωνσταντινούπολης έχουν πλημμυρίσει την λαϊκή παράδοση των χριστιανών και μετέπειτα των Ελλήνων ακόμη και μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Δεν είναι τυχαίο που η μέρα της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης λέγεται πως ήταν Τρίτη, γεγονός που ενέγραψε την ημέρα ως γρουσούζικη (ιδίως αν συμπέφτει με την 13η ημέρα του μήνα). Ανάμεσα τους και η φιγούρα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που για την λαϊκή παράδοση δεν πέθανε ποτέ στα χέρια των Οθωμανών. Ο θρύλος λέει πως μαρμάρωσε ώσπου να έρθει η ώρα να ζωντανέψει και πάλι και να απελευθερώσει την Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς.
Το άγαλμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στη Λακωνία
Το άγαλμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στη Λακωνία / Φωτογραφία: Eurokinissi
Ο θρύλος του «Μαρμαρωμένου βασιλιά» διαδόθηκε μεταξύ των κατακτημένων προκειμένου να συντηρηθεί η ελπίδα πως οι κατακτητές δεν θα μείνουν για πολύ στην Πόλη. Ωστόσο, την διάδοσή του ευνόησε και μια ακόμη συγκυρία. Μέχρι και σήμερα δεν είναι γνωστό το σημείο όπου ετάφη ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αμέσως μετά τον θάνατό του κατά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης.
Η άνοδος στην αυτοκρατορία και η ηρωική μάχη με τους Οθωμανούς
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1405 και ήταν το 8ο από τα 10 δέκα παιδιά του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου και της Σέρβας συζύγου του Ελενας Δραγάση.
Ο Κωνσταντίνος δεν ανέλαβε καθήκοντα στην παρακμάζουσα βυζαντινή αυτοκρατορία παρά τον Ιανουάριο του 1449, μετά το θάνατο του αδερφού του Ιωάννη. Νωρίτερα διοικούσε με τα αδέρφια του το Δεσποτάτο του Μυστρά, ενώ είχε συμβάλλει καθοριστικά στην απομάκρυνση των Λατίνων που εξακολουθούσαν να ελέγχουν περιοχές στην Πελοπόννησο μετά τις Σταυροφορίες. Παρόλα αυτά, η δύναμη των Οθωμανών ήταν ιδιαίτερα ισχυρή και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν διέθετε στράτευμα που να μπορεί να τους αποτρέψει.
Χάλκινο άγαλμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Μόλις τέσσερα χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας στο Βυζάντιο, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος κλήθηκε να αντικρούσει την τρίτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Πολιορκία που ξεκίνησε στις 15 Απριλίου του 1453 και κατέληξε στην Αλωση στις 29 Μαΐου του ίδιου έτους.
Η τελευταία μάχη και ο θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Λέγεται πως ο τελευταίος αυτοκράτορας συνειδητοποιούσε πως δεν είχε την δύναμη να αποτρέψει την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον στρατό του Μωάμεθ του Πορθητή. Λίγο πριν την καταστροφή, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος επισκέφτηκε την Αγιά Σοφιά όπου μετέλαβε των Αχράντων Μυστηρίων. Στη συνέχεια αποχαιρέτισε τους δικούς του και ρίχτηκε στη μάχη.
Όταν πια οι Οθωμανοί είχαν εισέλθει στην Πόλη, κάποιοι συνέστησαν στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να διαφύγει προκειμένου να σωθεί. Ωστόσο, μαρτυρίες λένε πως εκείνος επέμεινε να μείνει ως το τέλος. Εχασε τη ζωή του και όπως φαίνεται αποκεφαλίστηκε από κάποιον Οθωμανό στρατιώτη. Θεόδωρος Σπανδωνής ή Σπαντουνίνο αναφέρει, πως το πτώμα του αναζητήθηκε από τον Μωάμεθ Β’ και όταν βρήκε τη σορό, τον θρήνησε και τον έθαψε, αλλά κατά τον ίδιο δεν υπάρχει πουθενά ο τάφος του στην Κωνσταντινούπολη.
Ο «χαμένος» τάφος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Στα χρόνια που ακολούθησαν πολλές είναι οι αναφορές για το σημείο όπου ετάφη ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Αναφορές που θέλουν τη σορό του να θάβεται εντός της Αγίας Σοφίας δεν μπορούν να επαληθευτούν. Η πιο πιθανή εξήγηση έχει ως εξής. Τα δύο πρώτα χρόνια μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης, το Πατριαρχείο κατέφυγε στον ναό των Αγίων Αποστόλων, που χρησιμοποιούσε ως έδρα του. Ο ναός ωστόσο εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια από το ιερατείο της χριστιανικής εκκλησίας, με τον Μωάμεθ να διατάζει να γκρεμιστεί ώστε να αναγερθεί στη θέση του το Φατίχ Τζαμί.
Αν τα οστά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου βρίσκονταν σε εκείνον τον ναό πιθανότατα να χάθηκαν μετά την κατεδάφισή του ή να μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο. Αναφορές σημειώνουν πως τα λείψανα Αποστόλων, αλλά και μελών βασιλικών οικογενειών τοποθετήθηκαν σε δύο κρύπτες δεξιά και αριστερά του ναού της Αγίας Θεοδοσίας, ο οποίος μετατράπηκε στη συνέχεια σε μουσουλμανικό τέμενος, το Γκιουλ Τζαμί. Αν και καταγράφεται μια τέτοια συνήθεια από πλευράς Φαναριωτών, ωστόσο δεν μπορεί να εξακριβωθεί με κάποιον τρόπο αν και τα οστά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου βρίσκονται εκεί.
Πηγή: wikipedia.org – iefimerida.gr