Η χερσόνησος του Μαλέα, εκτεινόμενη από το Κυπαρίσσι έως τον Καβομαλιά, όπως έχω υποστηρίξει και σε παλαιότερη αρθρογραφία μου, παρουσιάζει μια μοναδική ιδιαιτερότητα σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας. Στη χωρική αυτή ενότητα συναντάει κάποιος όλη την Ελλάδα σε μικρογραφία: Ορεινά οικοσυστήματα με προστατευόμενη πανίδα και χλωρίδα, τοπία διεθνούς εμβέλειας, παραδοσιακούς οικισμούς, σπηλαιοβάραθρα, φυσιολατρικές πεζοπορικές διαδρομές, περιοχές ιδιαίτερης γεωλογικής σημασίας (Γεωπάρκο), αρχαιολογικούς θησαυρούς όλων των περιόδων (κλασικά, βυζαντινά και νεώτερα χρόνια), ιστορικούς τόπους, γεωργικές γαίες υψηλής παραγωγικότητας που γεννούν προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας. Όλα τα παραπάνω μπορεί να τα βρει κανείς σε όλη την Ελλάδα, σπάνια όμως όλα μαζί σε μια μικρή χερσόνησο.
Η περιοχή αυτή είναι τοποθετημένη μακριά από τους βασικούς άξονες ανάπτυξης (αυτοκινητόδρομους, αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηρόδρομους) – ούτε εκτιμώ ότι θα αποκτήσει ποτέ άμεση πρόσβαση σε αυτούς. Θα είναι πάντα προορισμός και όχι σημείο διέλευσης.
Αυτός ο τόπος, λοιπόν, βάλλεται την τελευταία δεκαετία από μια σειρά παρεμβάσεων, η υλοποίηση των οποίων θα επιφέρει καίριο πλήγμα στο αναπτυξιακό του μοντέλο, με μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Κι αυτό γιατί οι εν λόγω παρεμβάσεις επηρεάζουν έντονα ό,τι παραγωγικό και αξιοποιήσιμο στοιχείο αυτός διαθέτει.
Ειδικότερα:
- Η χερσόνησος του Μαλέα έχει χαρακτηρισθεί ως Περιοχή Αιολικής Προτεραιότητας από το Ειδικό Πλαίσιο ΑΠΕ, με αποτέλεσμα να έχει προσελκύσει έντονο ενδιαφέρον για εγκατάσταση αιολικών μονάδων. Ήδη έχουν εγκατασταθεί αρκετές, ενώ επίσης ένας πολύ μεγάλος αριθμός βρίσκεται σε φάση αδειοδότησης.
- Πρόσφατα θεσμοθετήθηκε η διέλευση εναέριας γραμμής δικτύου υψηλής τάσης αρκετών χιλιομέτρων, κατά μήκος της ορεινής ζώνης της χερσονήσου του Μαλέα, με σκοπό την ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Πελοποννήσου.
- Σε παραλιακή ζώνη της χερσονήσου του Μαλέα καταλήγει ο αγωγός EAST-MED, με σκοπό τη μεταφορά φυσικού αερίου που παράγεται στο Ισραήλ και την Κύπρο, στο ευρωπαϊκό έδαφος. (Ανακοινώθηκε πρόσφατα σε συνάντηση των πρωθυπουργών των τριών ανωτέρω χωρών, με προεκτιμώμενο κόστος έργου 6 δις ευρώ….)
- Ο όρμος Νεάπολης και Ελαφονήσου τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ως αγκυροβόλιο φορτηγών πλοίων και τάνκερ. Σημειώνεται ότι ο όρμος αυτός περιλαμβάνει στοιχεία όπως ο ιστορικός τόπος του Καβομαλιά, το Γεωπάρκο Βατίκων, η βυθισμένη πολιτεία στο Παυλοπέτρι και εξαιρετικά δημοφιλείς παραλίες κολύμβησης και ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta – caretta.
Οι παραπάνω παρεμβάσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυναμική – εγκρίνονται, προωθούνται, χρηματοδοτούνται, πραγματοποιούνται με ταχείς διαδικασίες, με μόνο εμπόδιο κανένα βέλος της θεάς του κυνηγιού…. Αντίθετα, μια σειρά απαραίτητων θεσμικών ενεργειών εκ μέρους της πολιτείας, για κατοχύρωση της προστασίας των βασικών και μοναδικών μοχλών ανάπτυξης της περιοχής καθυστερούν δραματικά.
Πιο συγκεκριμένα:
- Η χερσόνησος του Μαλέα διαθέτει ένα εξαιρετικής σπουδαιότητας φυσικό περιβάλλον – 350.000 στρέμματα είναι ενταγμένα σε Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ), 400.000 στρέμματα σε Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), ενώ 30.000 στρέμματα αποτελούν Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ). Παρά ταύτα, ακόμα δεν έχει συνταχθεί η απαιτούμενη από το Νόμο Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για τη συστηματική αξιολόγηση των οικολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής και τη συνακόλουθη πρόταση προστασίας και διαχείρισης του φυσικού της πλούτου. Εξάλλου, στην κατεύθυνση αυτή, έχω καταθέσει ήδη πρόταση στο Δήμο από το 2013, περί του χαρακτηρισμού του συνόλου της χερσονήσου του Μαλέα ως «Περιφερειακό Πάρκο Εθνικής Εμβέλειας».
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 της χερσονήσου του Μαλέα εμπίπτουν στη χωρική αρμοδιότητα του «Φορέα Διαχείρισης Πάρνωνα – Μουστού – Μαινάλου και Μονεμβασίας», κατά συνέπεια θεωρώ επιβεβλημένη την παρέμβασή του απέναντι σε απειλές για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής με επιπτώσεις μη αναστρέψιμος. Ο θεσμικός του ρόλος, σε συνεργασία με το Δήμο και την τοπική κοινωνία, δύναται να είναι καταλυτικός!
- Οι τοπικές χωροταξικές Μελέτες (ΓΠΣ Βοιών, ΣΧΟΟΑΠ Ζάρακα) καθυστερούν να θεσμοθετηθούν με ευθύνη της διοίκησης. Κατά τα άλλα, το Ειδικό Πλαίσιο ΑΠΕ ρητά αναφέρει (Άρθρο 23) ότι στο Δήμο Μονεμβάσιας, ως περιοχή με υψηλό δείκτη τουριστικής ανάπτυξης και, ταυτόχρονα, υψηλή ζήτηση αιολικών εγκαταστάσεων, θα πρέπει κατά προτεραιότητα να διερευνηθούν τα τοπικά χωροταξικά δεδομένα.
- Η θεσμοθέτηση του αναθεωρημένου Περιφερειακού Πλαισίου, παρότι έχει από καιρό ολοκληρωθεί η σχετική διαδικασία διαβούλευσης, επίσης καθυστερεί χαρακτηριστικά…. Μάλιστα, στη Μελέτη Τοπίου που περιλαμβάνεται στη Β’ Φάση του παραπάνω Πλαισίου (Ενότητα ΤΕ 8.1 «Μονεμβάσια – Χερσόνησος Μαλέα») για την εν θέματι περιοχή διαπιστώνεται η μεγάλη ποικιλότητα τοπίων, αντιπροσωπευτικών του ελληνικού χώρου, με ιστορική ταυτότητα. Προτείνεται δε, η χερσόνησος Μαλέα, να χαρακτηρισθεί ως Τοπίο Διεθνούς Αξίας, ενώ τίθεται ως κατεύθυνση η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του χώρου, με βασικές αρχές το σεβασμό και την προστασία του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος.
- Ένας μεγάλος αριθμός οικισμών στον ορεινό όγκο της χερσονήσου του Μαλέα πληροί όλες τις προδιαγραφές για να χαρακτηρισθεί (εν συνόλω ή εν τμήματι) παραδοσιακός. Ενδεικτικά, αναφέρω τους οικισμούς του Αγίου Νικολάου, του Ελληνικού, των Βελανιδιών, του Φαρακλού, της Άνω και Καστανιάς κλπ.
Για να γίνουν αντιληπτές οι συνέπειες της αδικαιολόγητης απραξίας, αναφέρω ότι, εάν το Ελληνικό και το Φαρακλό είχαν ήδη θεσμοθετηθεί ως παραδοσιακοί οικισμοί, στα «Αλώνια» και στον «Προφήτη Ηλία» θα είχε απαγορευθεί (άρα και αποφευχθεί) η εγκατάσταση ανεμογεννητριών.
- Ένταξη της Μονεμβάσιας (Καστροπολιτεία και ευρύτερη περιοχή) στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Προαπαιτούμενο η σύνταξη Σχεδίου Διαχείρισης και Φακέλου Υποψηφιότητας. Διερωτώμαι εάν έχει ωριμάσει στην τοπική κοινωνία η αποδοχή αυτού του εγχειρήματος, που θα φέρει στην περιοχή παγκόσμια ακτινοβολία, αλλά και που θα συνοδευθεί από ένα αναγκαίο μνημόνιο δεσμεύσεων και περιορισμών.
- Η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, εδώ και δέκα χρόνια, έχει γνωμοδοτήσει ότι στη χερσόνησο του Μαλέα έχει εντοπισθεί και καταγραφεί μεγάλος αριθμός σπηλαίων με αρχαιολογικό ενδιαφέρον που χρονολογούνται από τα παλαιολιθικά χρόνια. Παρότι η Εφορεία έχει εκφράσει την άποψη ότι είναι επιβεβλημένη η θεσμοθέτηση των ευρύτερων περιοχών ως αρχαιολογικοί χώροι για την προστασία τους, μέχρι σήμερα ουδεμία σχετική ενέργεια έχει πραγματοποιηθεί. Η αδράνεια σε αυτές τις περιπτώσεις, κρίνοντας από τις συνέπειές της, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως και εγκληματική….
Συνοψίζοντας:
Διαπιστώνεται ένας συνδυασμός αφενός αδράνειας και καθυστερήσεων στην κατοχύρωση της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος της χερσονήσου του Μαλέα, και αφετέρου μια ταχεία και ανεξέλεγκτη προώθηση σειράς σημαντικών παρεμβάσεων στην ίδια περιοχή, που, με πρόσχημα τον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό, ακυρώνουν επί της ουσίας ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, επιλεγμένο από την τοπική κοινωνία. Το μοντέλο αυτό στηρίζεται σε δύο και μοναδικούς άξονες: τη φυσική και την πολιτιστική κληρονομιά του ιστορικού αυτού τόπου.
Έτσι, με αποκλειστικό γνώμονα το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον και την ταχεία απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, εγκαθίστανται στην περιοχή σωρηδόν αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα, κατασκευάζονται εναέρια δίκτυα υψηλής τάσης στο βασικό κορμό του ορεινού όγκου της χερσονήσου, διανοίγονται χιλιόμετρα οδικού δικτύου για την πρόσβαση στις παραπάνω εγκαταστάσεις, τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα το τοπίο. Και, όταν ολοκληρωθούν όλες αυτές οι παρεμβάσεις, οι ίδιες αυτές περιοχές θα αξιολογηθούν για την ύπαρξη αρχαιολογικών χώρων, οικοτόπων προτεραιότητας, παραδοσιακών οικισμών, τοπίων διεθνούς εμβέλειας, μνημείων UNESCO κλπ., η θεσμοθέτηση των οποίων θα έχει ακυρωθεί εν τοις πράγμασι. Δεν νομίζω ότι έχει κάποιος την ψευδαίσθηση ότι, αν π.χ. στο Μαλέα ή στον Κούνο εγκατασταθούν ΑΠΕ σύμφωνα με τη φέρουσα ικανότητα που αναφέρει το Ειδικό Πλαίσιο, εκ των υστέρων ο Μαλέας ή ο Κούνος θα μπορούν να χαρακτηρισθούν τοπία διεθνούς εμβέλειας ή αρχαιολογικοί χώροι κλπ.
Όμως, τέτοιες πολιτικές δεν συνάδουν ούτε με βιώσιμη, ούτε – πολύ περισσότερο – με δίκαιη ανάπτυξη. Γιατί βιώσιμη και δίκαιη είναι μια ανάπτυξη όταν τα σημαντικά αυτά θέματα, που αφορούν τις επόμενες γενιές, δεν αντιμετωπίζονται με προχειρότητα. Αντίθετα, θα πρέπει η «προίκα» αυτού του τόπου να αξιολογείται – θεσμοθετείται – αξιοποιείται, και στη συνέχεια, σε αυτή να «κουμπώσει» κάθε τοπικός, περιφερειακός ή εθνικός σχεδιασμός. Το αντίστροφο είναι μη βιώσιμο, άδικο και τοξικό.
Κλείνοντας την παρέμβασή μου, επισημαίνω ότι η επίλυση των προβλημάτων και η πρόοδος στην περιοχή της χερσονήσου του Μαλέα δεν πραγματοποιούνται μόνο με ένα τεχνοκρατικό σχέδιο διαχείρισης – πρωτίστως απαιτείται όραμα. Και το όραμα φαίνεται ότι κατά κανόνα λείπει…..
«Ίσως φταίνε τα τραγούδια, ο λυράρης, ο μαραζιάρης λαός… Εκτός αν φταίει ο στραβός γιαλός και εμείς καλά αρμενίζουμε…»
Πατριωτάκια,
Καλό καλοκαίρι
Ιούλιος 2018,
σπυρος πετρολεκας
χωροτάκτης – πολεοδόμος
