Το 1909 ήταν ένας χρόνος «κλειδί» για την Ελλάδα: Το στρατιωτικό κίνημα που πραγματοποιήθηκε στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 κι έφερε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην χώρα σηματοδότησε την είσοδο της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Η μικρή, αδύναμη, ταπεινωμένη, φτωχή και χρεωκοπημένη Ελλάδα, υπό την άξια κι εμπνευσμένη πολιτική του Βενιζέλου, θα εισερχόταν σε μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
Η Σπάρτη του 1909 (με πληθυσμό γύρω στους 4.500-5.000 κ. και δήμαρχο τον Η. Κοπανίτσα), αν και νέα πόλη, δεν μπορούσε να βρει τον βηματισμό της και παρέμενε «πνιγμένη» σε πολλά και μεγάλα προβλήματα, τα οποία (σε ένα βαθμό) αντικατοπτρίζονταν στη ζωή των κατοίκων της αλλά και στην ειδησεογραφία των εφημερίδων της εποχής, όπως, λόγου χάρη, της εφημερίδας ΛΑΚΕΔΑΙΜΩΝ, από την οποία αντλούμε και σχολιάζουμε ειδήσεις του 1909 για την Σπάρτη:
8 Φεβρουαρίου 1909
Α. Οι μετανάστες Σπαρτιάτες της Αμερικής (όπως έκαναν σ’ όλες τις εποχές) στέλνουν γράμματα στους συγγενείς τους στη Σπάρτη, βάζοντας μέσα και κάποια δολάρια ως «βοήθεια εξ Αμερικής». Όμως, κάποιοι «αλαφροχέρηδες» της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας (εκτός Σπάρτης) ανοίγουν με τέχνη τους φακέλους και τα dollars δεν φτάνουν ποτέ στους παραλήπτες, οι οποίοι διαβάζουν στην επιστολή… «Σου στέλνω και 50 δολάρια για…» αλλά δολάρια πουθενά :
Αι εξ Αμερικής επιστολαί
«Από μηνός και πλέον, παρά του ενταύθα προϊσταμένου του ταχυδρομικού γραφείου κ. Ν. Βερροιοπούλου παρετηρήθη ότι αρκεταί επιστολαί, εξ Αμερικής προερχόμεναι και δια των σιδηροδρόμων Πατρών-Πειραιώς ταχυδρομείων διαβιβαζόμεναι ενταύθα, υφίσταντο παραβίασιν τόσω τεχνικήν, ώστε αδύνατος τελείως τη ενταύθα ταχυδρομική υπηρεσία η ανακάλυψις του πράγματος, αν μη οι ενταύθα παραλήπται, αποσφραγίζοντες τας επιστολάς και μη ευρίσκοντες εν αυταίς το αναφερόμενον ποσόν των στελλομένων χρημάτων κατήγγελλον εις αυτή ταύτας.
Τας καταχρήσεις ταύτας των εν τω σιδηροδρόμω Πατρών-Πειραιώς ταχυδρομικών ο κ. Βερροιόπουλος ανέφερεν εις την Γενικήν εν Αθήναις Διεύθυνσιν, ήτις ας λάβη τα μέτρα της εναντίον των τοιούτων εκάστοτε αναφαινομένων καταχραστών υπαλλήλων, διότι αλλοίμονον εάν τα χρήματα τα μετά τόσων κόπων και στερήσεων αποκτώμενων εκεί, εν ταις μακρυναίς ξέναις χώραις…ξεκοκκαλίζωσιν οι ταχυδρομικοί υπάλληλοι.»
Β. Μαύρη και άραχλη η ζωή των κοριτσιών της εποχής εκείνης, κάτω από την απόλυτη εξουσία των γονέων (ιδιαίτερα του πατέρα), οι οποίοι τους επέλεγαν ακόμα και τον άντρα της ζωής τους. Καταστάσεις, που κάποιες φορές τις οδηγούσαν στην αυτοκτονία, από απελπισία.
Απόπειρα αυτοκτονίας
Την 31η του ιδίου μηνός (Ιανουαρίου) η Τασία Ρ………, κάτοικος Σπάρτης απεπειράθη αυτοκτονίαν δι’ απαγχονισμού, αλλά τυχαίως εισελθούσα εις την οικίαν της γυνή τις γείτων, και σπεύσασα έλυσεν το σχοινίον και ούτως εσώθη αύτη. Τα αίτια δε τα αναγκάσαντα την ανωτέρω εις το απενενοημένον διάβημα
ήσαν η εγκατάλειψις παρά των οικείων της, παρ’ ων ανέμενεν προστασίαν, τυγχάνουσα μεμνηστευμένη, και διαλυθείσης ούτω της μνηστείας της.
Γ. Δύσκολοι οι καιροί και η διασκέδαση σπάνια. Γι’ αυτό οι Αποκριές ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για να ξεδώσουν οι Σπαρτιάτες.
Αι Απόκρεω εν Σπάρτη
Η Σπάρτη, εν ή σπουδαίως και λίαν αξιεπαίνως εργάζεται η ιδιωτική πρωτοβουλία, ως και πέρυσι, δεν υστέρησε και εφέτος ως προς τον εορτασμόν τον πανηγυρικόν των Απόκρεω. Ολίγας ημέρας προ της πρώτης Κυριακής των Απόκρεω εσχηματίσθη επιτροπή εκ των κ.κ. Ευάγ. Ρηγόπουλου, Χρ. Κοκκινοπούλου, Παν. Εφεσίου, Βρ. Βεκράκου, Η. Πασχαλινοπούλου, Στ. Στρατηγοπούλου και άλλων, ήτις προέβη εις την συλλογήν εράνων υπέρ του πανηγυρικού εορτασμού του καρναβάλλου. Συνελέγησαν δε περί τας 600 δραχμάς.
Η παρέλασις
Από της 2ας απογευματινής ώρας ήρξατο η κίνησις εις την οδόν Αμαλίας (σημερινή Λυκούργου) (…) . Ο προ του καφφενείου Ματάλα (σημερινή Λέσχη Αξ/κών) χώρος ήτο πλήρης κόσμου ενώ οι εξώσται του ξενοδοχείου του «Στέμματος» (μετέπειτα «Κύπρος»…γωνία Λυκούργου & Λεωνίδου…σήμερα κατεδαφισμένο) ένθα και η επιτροπή του Κομιτάτου, ήσαν ασφυκτικώς κατειλημμένοι από κυρίας και δεσποινίδας, ως και οι των πέριξ οικιών.
Περί την 3ην ώραν υπό τους ήχους της μπάντας της Φιλαρμονικής εφάνη ερχόμενον εκ του Γυμναστηρίου (σημερινό πάρκο ΟΤΕ) το άρμα του Καρναβάλλου. Προηγείτο του άρματος ολόκληρος η μπάντα της Φιλαρμονικής, της οποίας οι μαθηταί ήσαν καταλλήλως μετεμφιεσμένοι εις Πιερρότους και Αρλεκίνους, παιανίζοντες διάφορα εκλεκτά τεμάχια. Επί του άρματος ήσαν ο Βασιλεύς και η Βασίλισσα του Καρναβάλλου, μετά της ακολουθίας των, ήτις απετέλει μίαν αρκετά καλήν μανδολινάταν. Το άρμα εστάθη κάτωθι του εξώστου της επιτροπής, από του οποίου προσεφώνησε τον Καρνάβαλλον ο κ. Θ. Παπαγεωργόπουλος…
1 Μαρτίου 1909
Δεν υπήρχε μεγαλύτερο στίγμα για τις γυναίκες της παλαιάς εποχής από το να μείνουν έγκυες και να κάνουν παιδί εκτός γάμου. Ήταν τέτοια η οικογενειακή και η κοινωνική κατακραυγή εναντίον τους ώστε αναγκάζονταν (στην καλύτερη περίπτωση)να αφήνουν τα μωρά έκθετα (συνήθως έξω από κάποιον ναό) για να μεγαλώσουν στη συνέχεια σε ορφανοτροφεία, χωρίς ποτέ να γνωρίσουν ούτε καν τη μάνα τους.
Έκθετον εν Σπάρτη
Την πρωΐαν της παρελθούσης Δευτέρας ευρέθη παρά την θύραν του ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας, υπό του νεωκόρου, έκθετον θήλυ.
Επ’ αυτού ευρέθη σημείωσις, δι ης καθίστατο γνωστόν, ότι ονομάζεται Γεωργίτσα.
15 Μαρτίου 1909
Α. Οι διασκεδάσεις σε μια μικρή επαρχιακή πόλη όπως η Σπάρτη ήταν σπάνιες σ’ εκείνους τους καιρούς. Πέραν των οικογενειακών περιπάτων, της επίσκεψης σε
κάποιο καφενείο ή ζαχαροπλαστείο της πλατείας και μικρών εκδρομών στα γύρω χωριά, δεν υπήρχε τίποτε άλλο, για να διασκεδάσει τους Σπαρτιάτες της εποχής. Αυτό το κενό αναλάμβαναν να το καλύπτουν περιοδεύοντες θίασοι ποικίλων θεαμάτων, οι οποίοι ενοικίαζαν κάποιο σπίτι,για να διαμένουν και έδιναν υπαίθριες παραστάσεις, επί μήνες ολόκληρους, στην κεντρική πλατεία της πόλης.
Δια τα θερινάς νύκτας
Αφίκετο εις την πόλιν μας θίασος παντομίμας και ποικιλιών, όστις εγκαθιστάμενος εν τη κάτω πλατεία θέλει δώσει σειράν παραστάσεων καθ’ όλον το θέρος.
Β. To πιο διάσημο πιστολίδι στην Άγρια Δύση έγινε το 1881, στο Tombstone της Arizona, όπου ο σερίφης Wyatt Earp με τον φίλο του Dok Holliday μονομάχησαν με μια συμμορία παρανόμων με αρχηγό τον Ike Clanton, πίσω από το saloon O.K. Corral. Το «πιστολίδι» διήρκεσε 30 δευτερόλεπτα, ρίχτηκαν πάνω από 30 σφαίρες και σκοτώθηκαν 3 από τους 5 παρανόμους.
Ωστόσο, στον Αγιάννη της Σπάρτης, στις 12 Μαρτίου 1909, έγινε μια φοβερή μονομαχία με τρεις νεκρούς, που, όπως φαίνεται από το ρεπορτάζ της εποχής, ήταν κατά πολύ «ανώτερη» από εκείνη του O.K. Corral:
Τριπλούς φόνος-Το δράμα του Αγ. Ιωάννου
Εις τον Άγιον Ιωάννη, την παρελθούσαν Πέμπτην, προκληθείσης συμπλοκής υπό του μεθύσου Δημητρίου Κ., εφονεύθησαν οι Λυκούργος Τσ., Θεόδωρος Κ., και Τουρκολιάς, ετραυματίσθη δε σοβαρώς ο προκαλέσας την συμπλοκήν μέθυσος. Επί τόπου μετέβη ο εισαγγελεύς και στρατιωτική δύναμις εξ είκοσιν ανδρών προς πρόληψιν ενδεχομένων νέων συμπλοκών.
Ως εξηκριβώθη εξ ερευνών της αστυνομίας και εξ ιδιαιτέρων ημών πληροφοριών οι κύριοι δράσται της αιματηράς συμπλοκής της γενομένης εν Αγ. Ιωάννη την 12ην τρέχοντος, οι Λυκούργος Τσ. και Θεόδωρος Κ. είχον προηγουμένας αφορμάς, ως επίσης και οι Θεόδωρος και Δημήτριος Κ..
Ο Δημήτριος Κ. ευρισκόμενος εις κατάστασιν μέθης, επροκάλεσεν συμπλοκήν μετά τινος αμαξηλάτου εις την πλατείαν του χωρίου, καθ’ ην εξήγαγεν μάχαιραν και επετέθη κατ’ αυτού και είτα κατά του επεμβάντος Λυκούργου Τσ. .
Εις βοήθειαν του Δημητρίου Κ. εξήλθεν και ο Θεόδωρος Κ., όστις πυροβολήσας δια περιστρόφου τον Λυκούργον Τσ. εξ αποστάσεως 5 βημάτων αφήκεν αυτόν άπνουν. Έτερος πυροβολισμός του Θεοδώρου φονεύει και τον παρευρισκόμενον Κων/νον Ν. ή Τουρκολιάν. Την στιγμήν αυτήν ο Γεώργιος Κ., ιδών τον Θεόδωρον Κ. πυροβολούντα τον Λυκούργον Τσ., επυροβόλησεν κατ’ αυτού και τον επλήγωσεν εις την πλευράν, ενώ δια δευτέρου πυροβολισμού κατά του Δημητρίου Κ. ετραυμάτισεν και αυτόν εις τον δεξιόν μηρόν ακινδύνως και ετράπη εις φυγήν μη συλληφθείς.
22 Μαρτίου 1909
Η ληστοκρατία στην Ελλάδα κράτησε έναν ολόκληρο αιώνα. Άρχισε, σχεδόν, με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και τελείωσε στα χρόνια της δεκαετίας του 1930. Διαβόητοι ληστές όπως ο Νταβέλης, ο Γιαγκούλας, ο Μπαμπάνης, ο Τσαμήτας κ.α. μισήθηκαν θανάσιμα από την εξουσία και την καθεστηκυία τάξη, αλλά και λατρεύτηκαν από μια μεγάλη μερίδα του λαού.
Στην ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης έδρασε, τότε, ο περίφημος λήσταρχος Βλαχοδημητράκος μαζί με την ερωμένη του Ελένη, τους οποίους η Αστυνομία ΔΕΝ μπόρεσε ποτέ να συλλάβει.
Ο Βλαχοδημητράκος
Εξ επιστολών διαφόρων συμπολιτών μας ευρισκομένων εν Αμερική εγένετο γνωστόν ότι ο επικεκηρυγμένος ληστοφυγόδικος Βλαχοδημητράκος μετά της περιφήμου ερωμένης του Ελένης, των οποίων τα ίχνη είχεν απωλέσει από πολλού η αστυνομία ευρίσκονται ήδη εν Douluth της πολιτείας Minnesotta. Τοιουτοτρόπως δε, αφ’ ου δεν κατορθώθη να συλληφθή η περιβόητος αύτη δυάς, ήτις επί τριετίαν, σχεδόν, υπήρξεν η μάστιξ τριών επαρχιών, ηλευθερώθη τουλάχιστον δια της αναχωρήσεώς της ο τόπος και ιδίως μερικοί των πλουσίων, των οποίων τα βαλάντια υπέστησαν ικανάς αβαρίας.
12 Απριλίου 1909
Ο μοναδικός αμαξιτός δρόμος αυτήν την εποχή είναι εκείνος που συνδέει τη Σπάρτη με την Τρίπολη. Η συγκοινωνία, βέβαια, γινόταν με καρότσες τετράτροχες, που τις τραβούσαν άλογα. Για να φτάσουν στην Τρίπολη χρειάζονταν 7 ώρες και (όσο κι αν φαίνεται παράδοξο) συνέβαιναν, και τότε, «τροχαία» ατυχήματα, όχι βέβαια λόγω ταχύτητας αλλά εξαιτίας της κακής κατάστασης του δρόμου.
Ανατροπή αμάξης
Ανατραπείσης αμάξης εις θέσιν Κοκκινόλουτσα ένεκα της αθλίας καταστάσεως της οδού Τριπόλεως – Σπάρτης, ετραυματίσθη ελαφρώς μεν ο υπάλληλος του ομβρελοποιείου Δημοπούλου κ. Θέμελης, σοβαρώς δε ο αμαξηλάτης Δημ. Μητροκουμπούρας. Η άμαξα ανήκουσα εις τον Σ. Κοκκώνης κατεστράφη.
Οι συνεπιβάται κ.κ. Αγ. Σγουρίτσας και Π. Βαρβιτσιώτης περιέθαλψαν προχείρως τους τραυματίας.
3 Μαΐου 1909
Το πανέμορφο νεοκλασικό κτήριο του Δημαρχείου Σπάρτης, έργο του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού, προβλέφθηκε σε Βασιλικό Διάταγμα του 1856, θεμελιώθηκε το 1872 και εγκαινιάσθηκε το 1909 (!!!) επί δημάρχου Ηλία Κοπανίτσα.
Πώς λένε: «Κάλλιο αργά παρά ποτέ».
Εγκαίνια Δημαρχείου
Την Τετάρτην, 29 λήξαντος μηνός (Απριλίου) και ώραν 10 π.μ. ετελέσθησαν τα εγκαίνια του νέου μεγαλοπρεπούς δημαρχικού καταστήματός μας, παρευρισκομένου του κ. Δημάρχου, ολοκλήρου του δημοτικού συμβουλίου και πλήθους πολιτών, παιανιζούσης της Φιλαρμονικής.
Μετά το τέλος του Αγιασμού προσεφέρθησαν γλυκίσματα εις όλους τους παρευρεθέντας, οίτινες συνεχάρησαν τον κ. Δήμαρχον δια την ευτυχίαν, την οποίαν είχεν επί της αρχής του, να συντελεσθή τοιούτον έργον, αναγκαίον όσον και τιμητικόν δια την πόλιν μας.
*Άλλες ειδήσεις…προσεχώς.
Σπάρτη 17-1-2022
Βαγγέλης Μητράκος