Γράφει ο Νίκος Μπακής
Εδώ και αρκετές μέρες στον Ελλαδικό χώρο έχει ξεσπάσει μεγάλος θόρυβος γύρω απ’ την ανακάλυψη ενός τάφου, του περίφημου ταφικού μνημείου της Αμφίπολης.
Οι φήμες οργιάζουν ως προς την ταυτότητά του, αν δηλαδή ανήκει σε κάποιο σημαντικό πρόσωπο, όπως λ.χ. του Μ. Αλεξάνδρου ή κάποιου στρατηγού κοκ. Η είδηση έχει πάρει πλέον διαστάσεις επιδημίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ απασχολεί βαθύτατα και ολόκληρη την παγκόσμια κοινή γνώμη. Σε όποιον ή όποιους κι αν ανήκει τελικά ο τάφος αυτός είναι καθαρά θέμα των αρχαιολόγων. Είναι, κατ’ ιδίαν, οι μόνοι αρμόδιοι, οι οποίοι που μπορούν να αποκαλύψουν τον «ένοικο» ή να διατυπώσουν έστω και την δική τους εκδοχή. Ένας από αυτούς είναι και ο έμπειρος καθηγητής της αρχαιολογίας ο Δρ. Θεόδωρος Γ. Σπυρόπουλος, ο οποίος ισχυρίζεται πως ο Τάφος αυτός, ίσως, να ανήκει και στον Σπαρτιάτη Στρατηγό Βρασίδα.
Πριν αποκαλύψω το δημοσίευμα, θα ήθελα να μου επιτρέψετε να κάνω μια μικρή παρένθεση και να μοιραστώ μαζί σας κάποιες εμπειρίες, με αφορμή του συμβάντος της Αμφίπολης. Κατά την διάρκεια του Δρομικού Προσκυνήματος «ΣΠΑΡΤΑ – ΔΡΑΜΑ», μαζί με τον συνοδοιπόρο και φίλο Γιώργο Βασίλαρο, είχαμε τη μεγάλη χαρά και την τιμή να φιλοξενηθούμε στη μικρή παραλιακή κωμόπολη της Νέας Περάμου, 17 χλμ. δυτικά της Καβάλας. Με μεγάλη μας έκπληξη πληροφορηθήκαμε πως στον τόπο εκείνο έζησε και δοξάστηκε ο μεγάλος Σπαρτιάτης Στρατηγός Βρασίδας. Ως αξιόπιστες πηγές έχουμε τον ιστορικό Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης, για όσους δεν το γνωρίζουν, πριν ασχοληθεί με το συγγραφικό του έργο, υπήρξε ένας αξιόλογος στρατηγός των Αθηναίων, ο οποίος και γνώριζε και είχε συναντηθεί με τον χαρισματικό Λακεδαιμόνιο ηγέτη, ουκ ολίγες φορές, στα πεδία των μαχών.
Θα αναρωτηθεί κανείς, υπάρχει ομορφότερο πράγμα τελικά από το να μαθαίνουμε την πραγματική ιστορία των προγόνων μας, αυτούσια μέσα από μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών; Αντί να διδασκόμαστε (την Ελληνική Ιστορία) διαστρεβλωμένη μέσα από την προπαγάνδα και την κακοποίηση της Ελληνικής γλώσσας του κάθε κακόβουλου και χαλκευμένου βάρβαρου, τους δήθεν «φιλέλληνες», οι οποίοι διασύρουν και καπηλεύονται το πολιτισμό μας με κάθε τρόπο στο βωμό του χρήματος, όπως είναι ο Paul Cartledge και πολλοί άλλοι; Κι όμως υπάρχει. Μπορεί μετέπειτα ο Θουκυδίδης να καταδικάστηκε σε εξορία, μπορεί επίσης οι Αθηναίοι να του επιρρίπτουν τεράστιες ευθύνες για την τραγική ήττα στην Αμφίπολη από τους Λακεδαιμονίους, όμως η ανθρωπότητα κέρδισε έναν σπουδαίο ιστορικό.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο Βρασίδας θεωρείτε γενικά ως ο μοναδικός ιδιοφυής στρατιωτικός ηγέτης, τον οποίο έχει να επιδείξει η Σπάρτη και η Αρχαιότητα. Με την ευφράδεια και την προσωπική του γοητεία (ιδιότητες ασυνήθιστες για Σπαρτιάτη και μάλιστα στρατιωτικό), κέρδιζε τον θαυμασμό πολλών από τους συμμάχους της Αθήνας υποβοηθώντας έτσι τις αποστασίες προς την πλευρά της Σπάρτης και προετοιμάζοντας το έδαφος για τις εξεγέρσεις άλλων αργότερα. Επίσης ήταν γρήγορος στο να λαμβάνει σημαντικές αποφάσεις και να οργανώνει στρατηγικές κινήσεις χωρίς κανένα δισταγμό. Στην ιστορία έχει μείνει πλέον οι τεράστιες στρατηγικές του καινοτομίες αιφνιδιασμού και διπλωματίας, οι οποίες στηρίζονταν πάντα πάνω στα επίλεκτα τμήματα οπλιτών. Το όνομά του έγινε θρύλος με το περιβόητο πειθαρχημένο ελιγμό απαγκίστρωσης με τάξη ( και όχι με άτακτη υποχώρηση) από την καρδιά της εχθρικής περιοχής. Μια τακτική η οποία εξακολουθεί να εφαρμόζεται αποτελεσματικά σε όλους τους στρατούς του κόσμου.
Κατά το χειμώνα του 424 – 3 π. Χ. οι Λακεδαιμόνιοι επιτέθηκαν στην Αμφίπολη, μια παραλιακή πόλη της Μακεδονίας στα δυτικά της Θάσου (σημερινή Νέα Πέραμος), στρατηγικής σημασίας για την Αθηναϊκή Συμμαχία, λόγω της ναυπηγήσιμης ξυλείας που πρόσφερε η περιοχή και επειδή βρισκόταν κοντά στα χρυσορυχεία του Παγγαίου. Ο ατρόμητος στρατηγός επιτίθεται με απίστευτη ορμή και ανδρεία προς το κέντρο των Αθηναίων, οι οποίοι υπό το κράτος του πανικού τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Οι Αθηναίοι έπαθαν πανωλεθρία χάνοντας 600 άνδρες, ενώ από τον στρατό των Σπαρτιατών χάθηκαν μόνο 7. Δυστυχώς όμως μέσα σε αυτούς τους 7 ήταν και ο Βρασίδας, ο οποίος κατά την διάρκεια της μάχης και όντας ο μαχητικότερος τραυματίστηκε άσχημα και αργότερα, όταν άκουσε πως οι Σπαρτιάτες ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΑΝ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΟΝ ΕΣΤΗΣΑΝ, έκλεισε για πάντα τα μάτια του (Θουκυδίδης Δ’ 64, 5. 10. 8.). Ετάφη στην Αμφίπολη με τις πρέπουσες τιμές, ενώ στην Σπάρτη δημιουργήθηκε κενοτάφιο δίπλα στους τάφους του Παυσανία και του Λεωνίδα.
Επίσης η παράδοση θέλει τον Βρασίδα κατά την διάρκεια της εκστρατείας κατά της Αμφίπολης, να εγκλωβίζεται με το πλοίο του μέσα στο κόλπο της Νέας Περάμου από τον Αθηναϊκό στόλο. Κατά τη διάρκεια όμως της νύχτας ο Βρασίδας κατάφερε να μεταφέρει το καράβι του, κατασκευάζοντας έναν αυτοσχέδιο δίολκο (ακριβώς όπως ήταν στον Ισθμό της Κορίνθου), πάνω από μια στενή λωρίδα στεριάς, όπου χωρίζει τον κόλπο της Νέας Περάμου με την ανοιχτή θάλασσα και να διαφύγει τον κίνδυνο. Για το λόγο αυτό η χερσόνησος στη Νέα Πέραμο εξακολουθεί ακόμα και στις μέρες μας να ονομάζεται «ο Κόλπος του Στρατηγού Βρασίδα».
Άρα ο Βρασίδας για τους κατοίκους της Νέας Περάμου δεν είναι απλά ένα ιστορικό πρόσωπο, αλλά τιμάται ως Εθνικός Ήρωας. Η πόλη για να τον τιμήσει έδωσε το όνομά του στην ποδοσφαιρική ομάδα Α. Μ. Σ. ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΝΕΑΣ ΠΕΡΑΜΟΥ και επίσης διοργανώνονται ετήσιες εκδηλώσεις με ομιλίες και αθλητικοί αγώνες. Η υποδοχή και η φιλοξενία του κόσμου ήταν για μας μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Ως ταπεινοί Σπαρτιάτες, η συναισθηματική μας φόρτιση εκείνες τις συγκλονίστηκες στιγμές, όπως αντιλαμβάνεστε, είχε φθάσει στο κορύφωμά της, αφού μας υποδέχονταν με τιμές αρχηγού Κράτους. Όπου κι αν περνούσαμε άνθρωποι απλοί, βοσκοί, ακόμα και ιερείς, μας αγκάλιαζαν, μας άνοιγαν την καρδιά τους, τα σπίτια τους. Οι δε πρόεδροι των χωριών, ξεκλείδωναν τα κοινοτικά γραφεία, τα ιατρεία, τα σχολεία ή ακόμα και μαθητικές εστίες, για να ξαποστάσουμε. «Σαν το σπίτι σας» έλεγαν ευγενικά. Μέχρι που ένας ιδιοκτήτης, μας εμπιστεύθηκε τα κλειδιά της ταβέρνας του: «Παιδιά, μας λέει, μεριάσετε τα τραπέζια, στρώσετε κάτω τους υπνόσακους, το πρωί μόλις σηκωθείτε φτιάξτε καφέ, κλειδώστε το μαγαζί και φύγετε».
Μετά από αυτό το μίνι αφιέρωμα σας παραθέτω την ακόλουθη δημοσίευση όπως σας είχα υποσχεθεί νωρίτερα, του διακεκριμένου καθηγητή Αρχαιολόγου και Ανασκαφέα Δρ. Θεόδωρου Γ. Σπυρόπουλου, όπως ακριβώς δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα «Πολιτιστικός Σύλλογος η Λακεδαίμων», το Σάββατο 31 Αυγούστου 2013:
Ας μας επιτραπεί να διατυπώσουμε μια άποψη για τα συμβαίνοντα στην Αμφίπολη με αφετηρία την Σπάρτη, την οποίαν διακονήσαμε αρχαιολογικά για περισσότερο από είκοσι χρόνια. Γιατί πιστεύουμε ότι ο γρίφος του μνημείου, που ανασκάπτεται στην Αμφίπολη, μπορεί να βρει την απάντησή του στη σχέση της πόλεως αυτής με τη Σπάρτη. Εννοούμε βέβαια τις αρχαίες πόλεις, τις οποίες συνέδεσε η μεγαλοφυΐα και η χρηστότητα ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες της Κλασσικής Αρχαιότητας. Πρόκειται για τον Στρατηγό Βρασίδα, τον γυιό του Τέλλιδος, η σταδιοδρομία του οποίου υπήρξε φωτεινό μετέωρο αλλά και διακριτή εξαίρεση στην πολιτική της Σπάρτης. Ως γνωστόν ο Βρασίδας ενήργησε στρατηγικό αντιπερισπασμό κατά των Αθηναίων, μετά την ήττα της Σπάρτης στην Σφακτηρία το 424 π. Χ. και με ταχύτατη πορεία προς την Θράκη με τους Νεοδαμώδεις, που απεκλήθησαν και Βρασίδειοι κατέλαβε την Αμφίπολη, σημαντικότατη αποικία των Αθηναίων στον Στρυμόνα, κέντρο εμπορίου και διαχείρισης των χρυσοφόρων μεταλλευμάτων του Παγγαίου. Η Αθήνα αιφνιδιάσθη και διέταξε τον Θουκυδίδη, που ήταν στρατηγός και διέμενε έκτοτε στα κτήματά του στην Σκαπτή Ύλη της Θράκης, να προλάβει την άλωση της Αμφιπόλεως. Αλλά ο Βρασίδας με την γνωστή ρητορική του δεινότητα, τα πανελλήνια αισθήματα και την επίκληση του φιλειρηνικού αισθήματος των Αμφιπολιτών τους έπεισε να ανοίξουν τις πύλες και να τον δεχτούν ως ελευθερωτή. Στην μάχη που ακολούθησε με το στρατό των Αθηναίων, του οποίο ηγείτο ο δημαγωγός Κλέων, έπεσαν στην μάχη και ο Κλέων και ο Βρασίδας. Η πόλις απένειμε εξαιρετικές τιμές στον νεκρό Στρατηγό από την Σπάρτη και τον αναγόρευσε ήρωα και ο ι κ ι σ τ ή της, δηλαδή του απένειμε την ύψιστη τιμή, που εδίδετο στην Αρχαιότητα σε κάποιο πολίτη. Οι πεσόντες στην μάχη Σπαρτιάτες δηλαδή οι Βρασίδειοι, ετάφησαν ασφαλώς σε κάποιο επίσημο μνημείο, αν και υπάρχει αμφιβολία για τον ακριβή αριθμό των πεσόντων. Αν κρίνουμε από ανάλογες περιπτώσεις οι νεκροί ετάφησαν σε πολυάνδριον, δηλαδή σε κοινό τάφο και πάνω σ’ αυτόν υψώθηκε τύμβος, τον οποίον επέστεψαν με εικόνα Λέοντος, δείγμα και σύμβολο της ανδρείας των πεσόντων.
Τέτοια υπήρξαν τα πολυάνδρια των Θεσπιών, της Χαιρώνειας κοκ, τα οποία επέστεφαν λέοντες, όπως εκείνος της Αμφιπόλεως. Καμία άλλη προσωπικότητα δεν συνδέεται τόσο στενά με την αρχαία Αμφίπολη, όσο ο Βρασίδας και για κανέναν άλλον δεν ιδρύετο ένα περιφανές μνημείο, σαν αυτό που ανασκάπτεται τώρα στην Αμφίπολη, πάρα μόνο για τον Βρασίδα και τους συμπολεμιστές του. Δεν θεωρείτε πιθανόν να ανήγειραν ένα τεράστιο μνημείο στην Αμφίπολη για τον νεκρό της Ρωξάνης και του μικρού Αλέξανδρου, για τον οποίον επιτέλους ο Ανδρόνικος πιστεύει ότι απετέθη δολοφονηθείς στην Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα πρέπει να ανέβει κατά εκατό τουλάχιστον χρόνια και η χρονολόγηση τουμεγάλου περιφερούς δακτυλίου, εξαιρετικής κατασκευής, και του τύμβου που τον καλύπτει στην Αμφίπολη Σερρών, αλλά αυτό απόκειται στους ανασκαφείς του μνημείου να το πιστοποιήσουν και υπόψη τους θέτουμε τις παραπάνω παρατηρήσεις μας. Με την χρονολόγηση αυτή θα συμβιβαζόταν και η τεχνοτροπία και η στάση του αγάλματος του Λέοντος της Αμφιπόλεως.
Η Σπάρτη ετίμησε τον Βρασίδα με ένα κενοτάφιο μεταξύ της Αγοράς και του Θεάτρου στην περιοχή που ευρίσκοντο επίσης και το κενοτάφιο του Λεωνίδα και ο τάφος του Παυσανία που ηγήθη των Ελλήνων στην Μάχη των Πλαταιών. Στους Ρωμαϊκούς Αυτοκρατορικούς χρόνους επιζούσαν ακόμη απόγονοι του Βρασίδα και ταυτίζονταν με την γνωστή οικογένεια των Tib. Claudii Brasidae Pratolai, που υπήρξαν μεγάλοι αριστοκράτες, διακεκριμένοι ιερείς και μέλη της Συγκλήτου (Senatores), όπως αναφέρουν πολλές σωζόμενες επιγραφές. Αν το μνημείο της Αμφίπολης είναι για τον Βρασίδα και τους πεσόντες συμπολεμιστές του, τότε αποτελεί ένα μνημείο ενότητας των Ελλήνων και καταδίκης του πραγματικού εμφύλιου πολέμου, του Πελοποννησιακού πολέμου, που ώξυνε τα πάθη και προοιμίασε την παρακμή της Αρχαίας Ελλάδος.
Σπάρτη 31 Αυγούστου 2013
Θεόδωρος Γ. Σπυρόπουλος
Αρχαιολόγος
{gallery}amfipoli{/gallery}