Δύο πολύ σημαντικά έργα στην Άνω Πόλη, τα οποία έρχονται να δώσουν ζωή και ανάσα, αλλά και να αναδείξουν τον πλούτο και το μεγαλείο της Βυζαντινής Καστροπολιτείας, εγκαινιάστηκαν την Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2016, από την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας (ΕΦ.Α.ΛΑΚ.) κα Ευαγγελία Πάντου.
Πρόκειται για το έργο «Ανάδειξη περιοχής Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» και «Αποκατάσταση Ιερού ναού Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας».
Τα εγκαίνια ετέλεσε ο Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντινός Κρυπωτός, εφημέριος της Ενορίας Μονεμβασίας.
Και τα δύο έργα εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ 2007-2013, με αρχικούς εγκεκριμένους προϋπολογισμούς 1.200.000 ευρώ και 1.600.000 ευρώ αντίστοιχα.
Η ανάδειξη της Άνω Πόλης, του χώρου που άλλοτε αποτελούσε το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της καστροπολιτείας, με τις κατοικίες των αρχόντων και των ευγενών, αποτελούσε πάντα ένα μεγάλο όνειρο αλλά και ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο.
«Η Άνω Πόλη, με τη μυστηριώδη σιωπή των ερειπίων της, λειτουργούσε ως αντίστιξη στο πολύβουο οικισμό της Κάτω Πόλης», τόνισε μιλώντας στο monemvasianews.gr η προϊσταμένη της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. κα Ευαγγελία Πάντου, αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Μέσα από σίγουρο σχεδιασμό και κοπιώδεις προσπάθειες των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και την υποστήριξη του φιλοπρόοδου Δήμου Μονεμβασίας, μεγάλο τμήμα του άμορφου ερειπιώνα, μετασχηματίστηκε σε αρχιτεκτονική και ιστορική μνήμη».
Στο σύντομο χαιρετισμό της η κα Πάντου αναφέρθηκε στο σύνολο των έργων που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια στον αρχαιολογικό χώρο της Μονεμβασίας, κάτι που όπως είπε «δείχνει την πολιτιστική δυναμική του χώρου, ο οποίος συνιστά ένα ιδιότυπο ανοιχτό Μουσείο, με σπουδαίο μνημειακό πλούτο και φανατικούς επισκέπτες». Ανέφερε τη δυσκολία υλοποίησης των έργων της Άνω Πόλης, σε μια περιοχή που την χαρακτήρισε «απομακρυσμένη και δυσπροσπέλαστη», τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Οι δυσκολίες στην προσβασιμότητα και στην εξασφάλιση των αναγκαίων συνθηκών, με κυριότερες τη μεταφορά του ρεύματος, του νερού και των υλικών στο πλαίσιο της δοκιμασμένης για την αρχαιολογική Υπηρεσία διαδικασίας της αυτεπιστασίας, κατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος».
Επίσης επισήμανε ότι το έργο «Ανάδειξη περιοχής Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» βασίστηκε στη σχετική μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της αρχαιολόγου της ΕΦ.Α.ΛΑΚ κας Παναγιώτας Σκάγκου και στο όραμα του ΥΠ.ΠΟ.Α να αναδειχθούν διαχρονικά οι εκφράσεις πολιτισμού που καταγράφονται στη μακρά ιστορική πορεία της «θαυμαστής» πόλης, ενώ για το έργο «Αποκατάσταση Ιερού ναού Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας», έρεισμα για την εξέλιξη και την εν τέλει χρηματοδότηση αυτού του έργου από το ΕΣΠΑ, αποτέλεσαν η αρχιτεκτονική μελέτη της κ. Χαριτωμένης Καλλιγά και η κάλυψη της δαπάνης για τη σύνταξη των σχετικών τευχών δημοπράτησης από τον Δήμο Μονεμβασίας.
Τέλος ευχαρίστησε από τη θέση της, τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη, τον Δήμαρχο Μονεμβασίας κ. Ηρακλή Τριχείλη, τον εντ. Δημοτικό Σύμβουλο και τ. Αντιδήμαρχο κ. Γιώργο Βουνελάκη, τον Αντιδήμαρχο κ. Σταύρο Χριστάκο, τη Δημοτική Σύμβουλο και τ. Αντιδήμαρχο κα Κατερίνα Τσαφατίνου, τους ιθύνοντες του Υπουργείου Πολιτισμού οι οποίοι όπως είπε «διέβλεψαν τις δυνατότητες της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. και της εμπιστεύτηκαν τη πραγμάτωση της φιλόδοξης αυτής προσπάθειας», τον πρόεδρο της Ειδικής Υπηρεσίας Τομέα Πολιτισμού κ. Παναγιώτη Νταή, τον Διευθυντή Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων κ. Θεμιστοκλή Βλαχούλη και τα στελέχη κ.κ. Γιάννα Καράνη, Στέλλα Παπαθανασίου, Έφη Χωραφά και Μαρία Κονιώτη, τους υπόλογους του έργου και το Βυζαντινό Τμήμα της Εφορείας Αρχαιοτήτων, επιστημονικό και εργατοτεχνικό, μόνιμο και επί συμβάσει, με ιδιαίτερη αναφορά στην Αρχαιολόγο κα Παναγιώτα Σκάγκου, «η απόλυτη αφοσίωση της οποίας» όπως επισήμανε, λειτούργησε καταλυτικά για την εικόνα που σήμερα αντικρίσαμε.
Η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού κα Μαρία Βλαζάκη, δεν παρέστη λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, όμως με σχετική επιστολή της δήλωσε πως «αν και η φυσική παρουσία είναι μακριά η σκέψη και η καρδιά μου την ώρα τούτη είναι στη σεμνή τελετή των εγκαινίων, που με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζω». Στην ίδια επιστολή η κα Βλαζάκη αναφέρθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Μονεμβασίας το οποίο χαρακτήρισε ως «πολυδύναμο» αλλά και ταυτόχρονα ως «ζωντανό», ο οποίος προσελκύει πληθώρα επισκεπτών.
Έκανε μια σύντομη αναφορά στα πολλά και ποικίλα έργα που ολοκληρώθηκαν στην καστροπολιτεία, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Η μέριμνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για τη διάσωση, ανάδειξη και προβολή του ιστορικού τούτου τόπου ήταν και είναι συνεχής. Επιστέγασμα των προσπαθειών αυτών είναι η ολοκλήρωση των έργων που σήμερα με ιδιαίτερη ικανοποίηση και χαρά εγκαινιάζουμε».
Από την πλευρά της η υπεύθυνη του κλιμακίου της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. στη Μονεμβασία κα Παναγιώτα Σκάγκου, ανέφερε στο monemvasianews.gr, ότι τα σημαντικά αυτά έργα θα συντελέσουν στην περαιτέρω αναγνώριση και προβολή της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της Μονεμβασίας και θα δημιουργήσουν έναν ακόμη πόλο έλξης επισκεπτών, συμβάλλοντας συνακόλουθα στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Ταυτόχρονα όπως τόνισε η δημιουργία φυτολογικής συλλογής με τη χλωρίδα του βράχου, η τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων και το εποπτικό υλικό, θα αποτελέσουν βασικές συνιστώσες για μία μοναδική εκπαιδευτική και ψυχαγωγική εμπειρία, στον κεντρικό οικιστικό πυρήνα μιας βυζαντινής καστροπολιτείας.
Τέλος αναφέρθηκε στις πολλές και ποικίλες δυσκολίες του «πολυσχιδούς αυτού έργου» όπως το χαρακτήρισε, άμεσα συνυφασμένες όπως είπε με τη χωροθέτηση του στο δύσβατο βράχο, επισημαίνοντας: «Όλα όμως αντιμετωπίστηκαν χάρη στην υποδειγματική συνεργασία των φορέων και υπηρεσιών του έργου, αλλά και την εργατικότητα, το ζήλο και την αφοσίωση όλων των εργαζομένων. Από τη θέση μου τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς και εύχομαι να ανοίξουν σύντομα οι πύλες, για την αποκατάσταση και ανάδειξη και άλλων μνημείων της Μονεμβασίας».
Ο Δήμαρχος Μονεμβασίας κ. Ηρακλής Τριχείλης, στο σύντομο χαιρετισμό του τόνισε ότι η τελετή των εγκαινίων είναι από τις πιο ευχάριστες στιγμές, μια και υποδηλώνει την ολοκλήρωση ενός έργου και την απόδοσή του στη κοινωνία. Επισήμανε ότι το Κάστρο Μονεμβασίας διανύει μία από τις καλύτερες περιόδους του, μια και όπως ανέφερε «έχουν γίνει πάρα πολλά έργα σε τόσο λίγο χρόνο». Ευχαρίστησε όλους όσους συνετέλεσαν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των έργων, ενώ δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη αλλά και την Αντιπεριφερειάρη Λακωνίας κα Αδαμαντία Τζανετέα, γιατί όπως είπε πέρα από την άριστη συνεργασία «έχουν ανοικτά τα αυτιά του όταν εμείς τους παρουσιάζουμε κάποιες ανάγκες οι οποίες είναι σοβαρές και ζωτικές».
Ο Βουλευτής Λακωνίας κ. Αθανάσιος Δαβάκης χαιρέτησε την ομαδική προσπάθεια, η οποία όπως είπε «έφερε ουσιαστικά και σημαντικά αποτελέσματα για τη Μονεμβασία». Επισήμανε την αγαστή συνεργασία της Περιφέρειας με το Δήμο και την Εφορεία Αρχαιοτήτων, η οποία όπως ανέφερε έδωσε στη Μονεμβασία σημαντικά αποτελέσματα στον τομέα του πολιτισμού τα τελευταία χρόνια. Τέλος ευχαρίστησε την πρ. Γενική Γραμματέα Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη, η οποία όπως τόνισε «σε πρώιμο στάδιο και σε συνεργασία με την Περιφέρεια και το Δήμο, διείδε την ανάγκη ουσιαστικής και δυναμικής παρέμβασης σε σημαντικά πολιτιστικά στοιχεία του Κάστρου».
Ο Βουλευτής Λακωνίας κ. Σταύρος Αραχωβίτης τόνισε ότι είναι χαρά και τιμή να βρισκόμαστε όλοι εδώ, προκειμένου όπως είπε να παραλάβουμε μετά την άριστη και θεαματική αναστήλωση, σημαντικά μνημεία της ιστορίας. Επαίνεσε όλους όσους ασχολήθηκαν με τα έργα επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Οι εικόνες του πριν και του μετά δηλώνουν το μεράκι και τη δύναμη ψυχής που εμφύσησαν όλοι όσοι ασχολήθηκαν με τα έργα και ταυτόχρονα, τη σπουδαιότητα αυτών».
Ο Περιφερειάρχης Πελοποννήσου κ. Πέτρος Τατούλης εξείρε το σημαντικό έργο που επιτελείται από το Υπουργείο Πολιτισμού στον Αρχαιολογικό χώρο της Μονεμβασίας. Τόνισε για ακόμα μία φορά την αγαστή συνεργασία μεταξύ της Περιφέρειας, της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Δήμου, κάτι που όπως είπε «αποδίδει σημαντικά αποτελέσματα αυτή την δύσκολη περίοδο», επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Με πολύ και συγκροτημένη δουλειά, τα τελευταία χρόνια πετύχαμε μεγάλους στόχους, κυρίως σε ότι αφορά το πολιτιστικό απόθεμα».
Τέλος δεν παρέλειψε και αυτός με τη σειρά του να αναφερθεί στην προσπάθεια και το ενδιαφέρον της πρ. Γενικής Γραμματέας Πολιτισμού κας Λίνας Μενδώνη, η οποία όπως ανέφερε «είχε προσηλωθεί σε αυτή την αντίληψη και αυτό βοήθησε στο να έχουμε σήμερα σημαντικά αποτελέσματα».
Η Αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας κα Αδαμαντία Τζανετέα ανέφερε ότι με την ολοκλήρωση των έργων ικανοποιούνται χρόνια αιτήματα των κατοίκων αλλά και των ανθρώπων που υπηρετούν τον πολιτισμό. Επισήμανε ότι το σύνολο των έργων στον αρχαιολογικό χώρο της Μονεμβασίας θα συμβάλει στην αναβάθμιση του πολιτιστικού και ιστορικού αποθέματος που υπάρχει στο τόπο. Τέλος τόνισε ότι πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια γι’ αυτό και όπως είπε «το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό».
Την τελετή των εγκαινίων τίμησαν με την παρουσία τους η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας κα Ευαγγελία Πάντου, η υπεύθυνη του κλιμακίου της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. στη Μονεμβασία κα Παναγιώτα Σκάγκου, η προϊσταμένη του Βυζαντινού Τμήματος της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. κα Δανάη Χαραλάμπους, οι υπάλληλοι του Βυζαντινού Τμήματος της ΕΦ.Α.ΛΑΚ. κ.κ. Γιάννα Κατσουγκράκη, Αγγελική Μέξια, Θάλεια Ρήγου και Νικόλαος Παπαστρατάκος, οι υπάλληλοι της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων κ.κ. Έφη Χωραφά, Στέλλα Παπαθανασίου, ο Δήμαρχος Μονεμβασίας κ. Ηρακλής Τριχείλης, ο Περιφερειάρχης Πελοποννήσου κ. ΠέτροςΤατούλης, η Αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας κα Αδαμαντία Τζανετέα, οι Βουλευτές Λακωνίας κ.κ. Αθανάσιος Δαβάκης και Σταύρος Αραχωβίτης.
Επίσης παρέστησαν οι Αντιδήμαρχοι κ.κ. Σταύρος Χριστάκος και Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, οι Δημοτικοί Σύμβουλοι κ.κ. Γιώργος Βουνελάκης, Κατερίνα Τσαφατίνου, Βασίλης Κουλουβάκος, Ζωή Ρεπαπίνου, Παναγιώτης Κόκκορης, Θεοδούλη Σπυριδάκου και Ευστάθιος Βελιώτης, οι Περιφερειακοί Σύμβουλοι κ.κ. Ματούλα Μπελεγρή, Ιωάννης Τζεφεράκος και Ιωάννης Μπουκουβάλας, ο Πρόεδρος της Τ.Κ. Μονεμβασίας κ. Δημήτριος Χουσάκος, ο Πρόεδρος της Δ.Κ. Μολάων κ. Ευθύμιος Κοντοσταθάκος, οι Πρόεδροι των Τ.Κ. Νομίων, Αγίου Ιωάννη, Βελιών, Ταλάντων, Αγίου Νικολάου και Πακίων κ.κ. Παναγιώτης Χριστοφοράκης, Απόστολος Καπελέρης, Σαράντος Τσιριγώτης, Κωνσταντίνος Κληρονόμος, Γιώργος Μπίλιας και Μιχάλης Καρούνης, ο Διοικητής του Αστυνομικού Σταθμού Μονεμβασίας κ. Νεκτάριος Γάγκας, οι Αρχιτέκτονες Χαριτωμένης Καλλιγά και Αλέξανδρος Καλλιγά, εκπρόσωποι συλλόγων και φορέων και πλήθος κόσμου.
Παρουσίαση των έργων στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας – Παναγιώτα Σκάγκου, Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας
ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΜΙΑΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΠΟΛΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ
Το έργο με τίτλο «Ανάδειξη περιοχής ναού Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας», εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (Άξονας προτεραιότητας 03 – Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος) και υλοποιήθηκε με αυτεπιστασία, κατά το χρονικό διάστημα από 7/12/2013 έως 31/12/2015, αρχικά από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και εν συνεχεία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.
Στο πλαίσιο των εργασιών αποκαλύφθηκε και αναδείχθηκε μια γειτονιά της Άνω Πόλης, που περιλαμβάνει το συγκρότημα της κεντρικής πύλης με τους επιμέρους χώρους του και τον πλησιόχωρο ανώνυμο ναό, δύο οικίες (Οικίες 1 και 2) και δίκτυο δρόμων, το οποίο συνδέει την πύλη με το λαμπρότερο βυζαντινό μνημείο της Μονεμβασίας, το ναό της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας.
Τα μνημεία αυτά συνιστούν μια ενδιαφέρουσα ενότητα του οικιστικού συνόλου της καστροπολιτείας, παρέχοντας με εύληπτο και διδακτικό τρόπο πληροφορίες για την οργάνωση και τις λειτουργίες μιας πόλης-κάστρου, με συνεχή χρήση από τον 6ο μέχρι και το 19ο αιώνα. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ανάδειξη της αξιόλογης τοπικής χλωρίδας, με τη δημιουργία μικρών υπαίθριων φυτολογικών συλλογών.
Με τις επεμβάσεις αποδόθηκε στο κοινό μία αδιερεύνητη μέχρι σήμερα κεντρική γειτονιά της Άνω Πόλης, όπου τα μνημεία στερεώθηκαν και αναδείχθηκαν σε εκθέματα, προβλήθηκε η ιστορική και εκπαιδευτική αξία τους και ενισχύθηκε ο κοινωνικός τους χαρακτήρας μέσα από την ένταξή τους στο δίκτυο περιήγησης της καστροπολιτείας
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ι.Ν. ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ Ή ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ
Το έργο «Αποκατάσταση του Ι.Ν. Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας, Δ. Μονεμβασίας, Π.Ε. Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου», εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (ΕΠΑΝ ΙΙ) του ΕΣΠΑ 2007-2013) και πραγματοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, με ανάδοχο εργασιών την εταιρεία «ΕΥΚΤΙΤΟΣ Α.Ε.»
Ο ναός κτίστηκε τον 12ο αι. στον τύπο του σταυροειδούς οκταγωνικού ναού. Στα δυτικά διαμορφώνεται θολοσκέπαστος νάρθηκας. Στη νότια πλευρά του αναπτύσσεται θολωτή κινστέρνα και στοά που επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό. Σύμφωνα με γραπτές πηγές ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. Μετά την επανάσταση του 1821 αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού, επειδή θεωρήθηκε πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Από την εντοίχια ζωγραφική του, που ανάγεται στα τέλη του 12ου – αρχές 13ου αιώνα σώζονται ενδιαφέρουσες παραστάσεις, όπως ο Χριστός ως «Παλαιός των Ημερών» στο Ιερό Βήμα, σκηνές από το Βίο του Αγίου Νικολάου στην Πρόθεση καθώς και ο Χριστός με δύο σεβίζοντες αγγέλους και δύο ολόσωμους αρχαγγέλους στον νάρθηκα. Υψηλής ποιότητας και επιμελημένης εκτέλεσης είναι και ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, που χρονολογείται στον 12 αιώνα.
Το μνημείο, την περίοδο της Α΄ Ενετοκρατίας(1464-1540) πιθανότατα λειτούργησε ως ναός καθολικού δόγματος, ενώ κατά την Α΄ Οθωμανική κυριαρχία (1540-1690) μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, το «Φετιχέ» ή του «Σουλτάνου Σουλειμάν». Κατά τη Β’ Ενετοκρατία (1690-1715) αποτέλεσε το καθολικό μονής δυτικού δόγματος, αφιερωμένο στη Madonna del Carmine, με την προσθήκη διώροφου εξωνάρθηκα. Ως μουσουλμανικό τέμενος επαναλειτούργησε μετά τη Β΄ Οθωμανική κατάκτηση (1715-1821). Eπέστρεψε στη Χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1821.
Παράλληλα, στο ναό πραγματοποιήθηκε από συντηρήτρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας συντήρηση και ανάδειξη του τοιχογραφικού διακόσμου στον τρούλο ενώ με αυτεπιστασία υλοποιήθηκε και το υποέργο «Ανασκαφικές διερευνήσεις στο πλαίσιο του αποκατάστασης του Ι.Ν. Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας, δ. Μονεμβασίας, π.ε. Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου». Από τις ανασκαφικές εργασίες αποκαλύφθηκαν σημαντικά στοιχεία για τις οικοδομικές φάσεις του μνημείου, την ιστορία και τις χρήσεις του.
ΦΩΤΟ: Παναγιώτα Σκάγκου, Μιχάλης Καρούνης
