Η Γορτυνία, ο τόπος καταγωγής πολλών Σπαρτιατών και Λακώνων, είναι μία από τις πλέον όμορφες περιοχές της πατρίδας μας σε φυσικό κάλλος, σε παραδοσιακή αρχιτεκτονική, σε ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία, που στα παλιά χρόνια, παρά τα προβλήματά της, έσφυζε από ζωή.
Τέτοιες χαρμόσυνες μέρες όπως είναι τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά, οι κάτοικοι των γορτυνιακών χωριών άρχιζαν τις προετοιμασίες για να γιορτάσουν τη Γέννηση του Θεανθρώπου και τον ερχομό του νέου χρόνου με την πρέπουσα λαμπρότητα.
Οι ξωμάχοι νοικοκυραίοι φρόντιζαν να έχουν τελειώσει τις αγροτικές τους δουλειές (σπαρτά, περιποίηση γιδοπροβάτων στα υποστατικά με καλή τροφή π.χ. σανό, τριφύλλια, βελόνια, επιλογή του γιορτινού σφαχτού και συγκέντρωση καυσόξυλων για το τζάκι).
Οι νοικοκυρές είχαν τις δικές τους σπιτικές προετοιμασίες. Καθαριότητα, επίσημο στρώσιμο, παραδοσιακά γλυκίσματα, χριστόψωμο, ώστε να είναι έτοιμες να καλοδεχτούν παιδιά κι εγγόνια που έρχονταν τις παραμονές για να γιορτάσουν όλοι μαζί.
Το Χριστόψωμο ήταν ένα διαφορετικό ψωμί που δεν είχε καμία σχέση με τα καθημερινά ζυμώματα. Γίνονταν από σπιτικό ψιλοκρισαρισμένο αλεύρι για να είναι λευκό κι αφράτο. Συνήθως το στόλιζαν με ένα μεγάλο σταυρό, το
πασπάλιζαν με σουσάμι και του φύτευαν καρύδια, για να είναι πιο εντυπωσιακό.
Την παραμονή έσφαζαν το ζώο που είχαν διαλέξει για τη χρονιάρα μέρα και το τεμάχιζαν για να το αναλάβει η μαγείρισσα του σπιτιού και να μοσκοβολήσει το σπίτι από τη νοστιμιά του. Ακόμα και οι πιο φτωχές οικογένειες, ανήμερα τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, θα μαγείρευαν ένα τετράπαχο κόκορα αλανιάρη, για να ευφρανθούν.
Το εσπέρας της παραμονής έβγαιναν τα παιδιά για να πουν τα κάλαντα.
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου, για βγάτε, δέτε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννάται.
Η αμοιβή τους ήταν μερικά καρύδια (κοκοσιές) ή ξερά σύκα που είχαν φέρει οι νοικοκυραίοι από τη Μεσσηνία (Μεσσένια) και στην καλύτερη περίπτωση σπιτικός αλευρένιος χαλβάς και πολύ σπάνια κάποιο μεταλλίκι (πενηντάλεπτο ή δραχμή).
Το βράδυ της παραμονής έκλειναν καλά πόρτες και παραθύρια, για να μην μπουν μέσα τα κακά πνεύματα και η φωτιά έκαιγε στο τζάκι ενισχυμένη με τα πιο καλά κούτσουρα. Πολλοί έριχναν στη φωτιά και αρωματικά ξύλα όπως είναι η «κοκορίτσα», για να μυρίζει ωραία το τζάκι. Σε πολλά γορτυνιακά χωριά έβγαζαν έξω στην αυλή ένα αναμμένο ξύλο, το ονομαζόμενο «δαυλί», και το άφηναν να σιγοκαίγεται και να διώχνει τα καλικαντζάρια.
Η χριστουγεννιάτικη λειτουργία άρχιζε πριν το χάραμα με πανηγυρική κωδωνοκρουσία, που έσπαζε τη σιγαλιά της χειμωνιάτικης νυχτιάς. Μικροί και μεγάλοι φορούσαν τα γιορτινά τους και πήγαιναν στην εκκλησία για να ακούσουν το χαρούμενο νέο της ενανθρωπήσεως του Σωτήρα και να κοινωνήσουν. Πίσω έμενε συνήθως η γιαγιά για να προσέχει τη φωτιά και να τελειώσει το φαγητό, ώστε να είναι έτοιμο για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, που το περίμεναν «πώς και πώς» έπειτα από τη νηστεία της Σαρακοστής,
Στο τέλος της λειτουργίας οι χωριανοί εύχονταν μεταξύ τους «Χρόνια Πολλά», αντάλλασσαν ευχές, χειροφιλήματα και ασπασμούς κι έφευγαν για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι που τους περίμενε ζεστό κι ευωδιαστό! Έπειτα ο τσοπάνης, φαγωμένος και πιωμένος, για να αντέχει στο κρύο ή τη βροχή, έβγαζε τα γιδοπρόβατα για να βοσκήσουν, μιας και στα χωριά ποτέ δεν απολείπαν οι δουλειές.
Η παραμονή της Πρωτοχρονιάς είχε το δικό της τελετουργικό. Οι άντρες γέμιζαν τα καφενεία και τις ταβέρνες μέχρι αργά το βράδυ και πολλοί «φίλοι της τράπουλας» έπαιζαν «31» για το καλό και ξενυχτούσαν.
Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς όλοι ξυπνούσαν νωρίς. Η γιαγιά αναλάμβανε να φτιάξει τη βασιλόπιτα με τη βοήθεια της νοικοκυράς και των κοριτσιών του σπιτιού, για να μαθαίνουν κι αυτά. Η βασιλόπιτα εκείνη ήταν μια απλή πίτα μόνο με αλεύρι και λίγη σόδα, που την έψηναν στο τζάκι στην πυρωμένη γωνιά, σκεπάζοντας το καπάκι του ταψιού με στάχτη και κάρβουνα. Στην πίτα έβαζαν για γούρι ένα παλαιό νόμισμα (κοινό ή ασημένιο), που είχε αποσυρθεί από την κυκλοφορία. Το μεσημέρι όλη η οικογένεια απολάμβανε το
πρωτοχρονιάτικο τραπέζι με πολλές ευχές κυρίως για τα κορίτσια «να βρουν ένα καλό παιδί από νοικοκυρόσπιτο και να αποκατασταθούν»!
Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά! Ευτυχείς όλοι όσοι έζησαν ή ζουν ακόμα τέτοιες χρονιάρες μέρες στα γορτυνιακά χωριά. Για τους υπόλοιπους αρκούν οι διηγήσεις των παλιών, για να γυρίσουν πίσω σε μια δύσκολη αλλά αξέχαστη εποχή, που ξεσηκώνει ρίγη πατριωτικής συγκινήσεως στην ψυχή τους.
Το Διοικητικό Συμβούλιο και η Ελεγκτική Επιτροπή του Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης στέλνουν ζεστές κι εγκάρδιες πατριωτικές ευχές προς όλα τα Μέλη και τους Φίλους, προς τους απανταχού Γορτύνιους και ιδίως σε αυτούς, που σε πείσμα των καιρών, εξακολουθούν να ζουν στην ιστορική Γορτυνία, φυλάσσοντας τις δικές τους Θερμοπύλες .
Καλά Χριστούγεννα – Χαρούμενη Πρωτοχρονιά – Υγεία σε όλους!
ΠΗΓΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ:
1.Νώντα Π. Σακελλαρόπουλου «Αντίλαλοι», Δεκέμβριος 2017
2.Γεωργίου Δ. Βέργου «Παλιά χριστουγεννιάτικα έθιμα στο χωριό μας Σέρβου», Δεκέμβριος 20
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΗΤΡΑΚΟΣ