Το 1901 ήταν η πρώτη χρονιά του 20ου αιώνα, του αιώνα που έφερε πολλά καλά για την ανθρωπότητα στον τομέα των επιστημών, αλλά συγχρόνως και τα δεινά δυο παγκοσμίων πολέμων.
Η Σπάρτη ήταν τότε μια μικρή πόλη πέντε χιλιάδων, πάνω-κάτω, κατοίκων που πάσχιζε, με πολλές δυσκολίες, να βρει τον βηματισμό της στο νέο αιώνα, μόλις 67 χρόνια από την ίδρυσή της, στα 1834.
ΚΑΙ τη χρονιά αυτή οι Σπαρτιάτες του καιρού, εόρτασαν, με την δέουσα επισημότητα και λαμπρότητα, τον προστάτη Άγιο της πόλης, τον Όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε».
Ο Όσιος Νίκων γεννήθηκε μεταξύ των ετών 920 – 925 μ.Χ. στον Πόντο. Νέος, εγκατέλειψε την πατρική περιουσία περιόδευε κηρύττοντας τον Χριστιανισμό στην Ανατολή, στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο όπου κατέληξε στην πόλη των Λακώνων. Εκεί κήρυξε, έκανε διάφορα θαύματα και έκτισε ναό στο όνομα του Σωτήρος Ιησού Χριστού. Η ηθική επιρροή του στους κατοίκους, υπήρξε μεγάλη. Και στη χώρα αυτή, που αγάπησε περισσότερο και από την πατρίδα του, άφησε την τελευταία του πνοή το έτος 998 μ.Χ.
Το εντυπωσιακό είναι πως η Νέα Σπάρτη «αγνοούσε» τον Ά. Νίκωνα και , φυσικά, δεν τον εόρταζε ως Πολιούχο της, μέχρι που στα 1892 έγινε Επίσκοπος της τοπικής Εκκλησίας ο Θεόκλητος Μηνόπουλος από την Τρίπολη ο οποίος μεταξύ άλλων πολύ σημαντικών έργων αναζωπυρώνει τη λησμονημένη μνήμη του πολιούχου της Λακεδαίμονος Οσίου Νίκωνος του «Μετανοείτε». Με ενέργειες του Θεοκλήτου ανιδρύεται ένας μικρός προσωρινός ναός του Οσίου Νίκωνος (ανάμεσα στα 1897-1901) στη θέση του σημερινού ναού, καθιερώνεται πανηγυρικός εορτασμός της μνήμης του Οσίου Νίκωνος με λιτανεία της εικόνας και ορίζεται ως τοπική αργία η ημέρα εκείνη.
Το δημοσίευμα της τοπικής εφημερίδας «ΣΠΑΡΤΗ» της 18ης Δεκεμβρίου 1901 μας μεταφέρει το κλίμα αλλά και την ζωηρή εικόνα του εορτασμού του Α. Νίκωνος της χρονιάς εκείνης:
Η ΕΟΡΤΗ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΩΝΟΣ
Η απροσδόκητος μεταβολή του βροχερού και ψυχροτάτου καιρού εις την γλυκείαν και ηλιόλουστον ημέραν της Κυριακής συνετέλεσε εφέτος εις την επί το μεγαλοπρέπέστερον τέλεσιν της εορτής του Αγίου Νίκωνος. Από της παραμονής εξηγέρθη το ευσεβές ενδιαφέρον των καταστηματαρχών και πάντες ήρξαντο πυρετωδώς εις την διακόσμησιν των καταστημάτων των. Μέχρι δε της 3ης μμ αι οδοί Όθωνος (σ.σ.Λεωνίδου) και Αμαλίας (σ.σ.Λυκούργου) απετέλουν θέαμα μαγευτικόν, διότι αι δάφναι, αι μυρσίναι, αι σημαίαι, οι φανοί και πολύχρωμαι ταινίαι είχον μεταβάλει εν γένει την όψιν της πόλεως.
Ο Ναός του Αγίου Νίκωνος
Πλουσίως και μετά δυνατής κομψότητος και φιλοκαλίας είχε διακοσμηθή, ο περικαλλής και κομψός ναΐσκος του Αγίου Νίκωνος, δια ποικίλων ανθέων, μύρτων, σημαιών, ενετικών φανών, ο δε εσωτερικός αυτού διάκοσμος ήτο όντως μαγευτικός. Οι κ. Επίτροποι του ναΐσκου είναι άξιοι πολλών συγχρητηρίων δια τας αόκνους προσπαθείας ας κατέβαλλον δια την αξιοπρεπή τέλεσιν της μοναδικής εν Σπάρτη πανηγύρεως.
Ο Εσπερινός
Κατά το δημοσιευθέν κατά την προτεραίαν πρόγραμμα ο Εσπερινός ωρίσθη να ψαλή εις τον Ναόν του Αγίου Νίκωνος περί δε την 4ην μμ ενώ η μουσική επαιάνιζεν εν τη κάτω πλατεία εφάνη κατερχομένη την οδόν Αμαλίας (σ.σ. Λυκούργου), προηγουμένου του Λαβάρου του Αγίου, εικοσάς ιερέων μετά του Σεβ. Αρχιερεώς ενδεδυμένου τα ιερά αυτού άμφια και μεταβαίνοντος εν πομπή εκ της Αρχιεπισκοπής εις τον ναόν, προς τέλεσιν του Εσπερινού. Άπαν το εν τη πλατεία διασκεδάζον πλήθος συρρεύσαν κατά την διάβασιν της θρησκευτικής πομπής, ευλαβώς απεκαλύφθη, εν ω η μουσική ανέκρουε τον κατάλληλον ύμνον, και εκείθεν παρηκολούθησε την πομπήν μέχρι του ναΐσκου, όστις επληρώθη μέχρι ασφυξίας. Ο Εσπερινός, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου, εψάλη κατανυκτικώτατα, καθ’ όλην δε την δίωρον αυτού διάρκειαν, το πλήθος ίστατο εν ευλαβεία, και τάξις παραδειγματική επικράτησε, καίτι το στενόχωρον του ναού δεν επέτρεπεν εις όλους την εντός αυτού παραμονήν. Μετά δε την ευλογίαν των Άρτων, εγένετο η απόλυσις, ευχηθέντος του Σεβασμιωτάτου Αρχιερέως το «επί έτη πολλά» εις το εκκλησίασμα, και πάντες απεσύρθησαν, πλην του ευγενούς φύλου, όπερ μέχρι βαθείας νυκτός εξηκολούθησε συρρέον εις τον ναόν.
Η ημέρα της εορτής
Η μουσική της φιλαρμονικής ανακρούουσα το εωθινόν ανά τας κεντρικάς οδούς και οι κώδωνες των εκκλησιών του Μητροπολιτικού ναού, αρμονικώς ηχούντες, ανήγγειλον το επίσημον της ημέρας, και εκάλουν τους φιλεόρτους εις τον ναόν της Ευαγγελιστρίας, ένθα έμελλε να τελεσθή η θεία λειτουργία. Από βαθέως όρθρου ο ευρύχωρος ναός , όστις δεν υστέρει κατά την εσωτερικήν διακόσμησιν, ακτεκλύσθη από ομάδας λαού αμφοτέρων των φύλων, οι δε βραδύτερον προσελθόντες ηναγκάσθησαν να παραμείνωσιν εις το προαύλιον, όντες ουκ ολίγοι δια το υπερπληρωθήναι τον ναόν. Περί την 8ην πμ προσήλθον αι στρατιωτικαί αρχαί και άπαντες οι εν τέλει εν επισήμω στολή και μία διμοιρία πεζικού έχοντος το γενικόν πρόσταγμα του εκπαιδεύτου αξιωματικού κ. Π. Πίκουλα.
Ο λόγος του Αρχιερέως περί την 9ην ανήλθεν επί του ιερού άμβωνος η Αυτού Παναγιότης και απήγγειλεν τον πανηγυρικόν εις τον Άγιον Νίκωνα. Ο λόγος του πλήρης ιερού πυρός και θερμού ενθουσιασμού, συνήρπαζε, συνεκίνει, κατέθελγε, και δονών τας χορδάς του θρησκευτικού αισθήματος κατεκήλου επί ώραν τα ώτατης ανθρωποπλημμύρας εκείνης, ήτις εκρέματο από των χειλέων του Ιερού ρήτορος. Το δε τέλος του λόγου επεσφραγίσθη δια στροφής εκτάκτου δυνάμεως και επιτυχίας.
Η λιτανεία
Επλησίαζεν ήδη η 11η πμ και κίνησις ήρξατο να γίνηται, μετά τινας δε στιγμάς τα πάντα ήσαν έτοιμα δια την λιτανείαν. Δοθέντος του σημείου της εκκινήσεως ήρχισεν η κάθοδος εν παραδειγματική τάξει. Προηγείτο η μουσική ( εις τον διδάσκαλον της οποίας οφείλεται δίκαιος έπαινος, δια την επιτυχίαν και εκλογήντων παιχθέντων εμβατηρίων, επικαίρων δια το επίσημον της ημέρας) είποντο ο Σταυρός, οι φανοί, τα εξαπτέρυγα, τα λάβαρα των κατά την Αρχιεπισκοπήν ιερών μονών, αι σημαίαι των συντεχνιών, είτα ηκολούθουν οι ιεροψάλται και κατόπιν τριακοντάς ιερέων, και εις το βάθος η Αυτού Παναγιότης κρατών αδαμαντοκόλλητον Σταυρόν, παρ’ αυτώ δε πάντες οι επίσημοι. Όπισθεν τούτων παρηκολούθει ατελεύτητος σειρά προσκυνητών συρρευσάντων εκ των απωτάτων χωρίων του δήμου ίνα προσφέρωσιν φόρον σεβασμού εις την μνήμην του πολιούχου της Λακεδαίμονος, και των οπίων ο αριθμός υπελογίσθη υπέρ τας 7 χιλιάδας, όπερ ήτο εκ των σπανίων θεαμάτων δια την πόλιν. Η πομπή, χωρήσασα βραδέως δια της οδού Όθωνος (σ.σ. Λεωνίδου) εισήλθεν εις την πλατείαν λεωφόρον Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου και μετά τινας στιγμάς έφθασε εις τον ναΐσκον του Αγίου Νίκωνος, ένθα, ψαλέντος του συνήθους Αγιασμού, περί την 12 ακριβώς, έληξεν η τελετή και οι ανθρώπινοι εκείνοι χείμαρροι διεσκεδάσθησαν εις τα ίδια.
Αι εισπράξεις των ναών
Εις αμφοτέρους τους ναούς αι εισπράξεις εφέτος υπερδιπλασιάσθησαν, ανλθούσαι εις το ποσόν των 1.300 δραχ. Εκτός του κηρού και λοιπών αναθημάτων, πάσαι δε θα διαθετώσιν δια τον ναόν του Αγίου Νίκωνος.
Η λήξις της εορτής
Το εσπέρας, περί την 7ην ώραν, η μουσική περιελθούσα τας κεντρικάς οδούς, επαιάνισε διάφορα τεμάχια και ούτως έληξεν η επίσημος εορτή, ήτις δια την πόλιν μας κατέστη η μεγάλη εξοχωτέρα θρησκευτική πανήγυρις, προσλκύουσα εξ όλων των μερών της Επαρχίας προσκυνητάς, χάρις εις την ευσεβήν πρωτοβουλίαν του Σεμασμιωτάτου Αρχιερέως ημών, εις ον οφείλεται η σύστασις της πανηγύρεως.
Εντός του μικρού ναΐσκου του Αγίου Νίκωνος εξετέθη εις κοινήν θέαν, εντός ωραίου πλαισίου, το βραβευθέν σχέδιον του αναγερθησομένου μεγάλου ναού του Αγίου Νίκωνος, όπερ κατά τους ειδότας κρίνεται αρκούντως επιτυχές, η δε απλή παρατήρησις αυτού πείθει και τους μη ειδότας ότι ο μέλλων ναός θα πλεονεκτεί και αυτού του καθεδρικού ναού της Ευαγγελιστρίας.
Φαίνεται πως τα εκκλησιαστικά πράγματα στη νέα Σπάρτη του καιρού εκείνου δεν ήταν στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Η πόλη, από το 1834 μέχρι το 1893 (!!!) διέθετε ΜΟΝΟ έναν ναΐσκο, τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου», στη θέση που σήμερα βρίσκεται ο νεότερος μεγαλοπρεπής ναός. Τον ναΐσκο αυτόν τον ανήγειρε στα 1844 ο Επίσκοπος Λακεδαίμονος Δανιήλ Κουλουφάκος αλλά καταστράφηκε από πυρκαγιά στα 1865. Έκτοτε, και για πολλά χρόνια, η Σπάρτη δεν διέθετε ενοριακό ναό και όπως γράφει ο Αρχιμανδρίτης Μελέτιος Γαλανόπουλος στο βιβλίο του «Εκκλησιαστικαί σελίδες Λακωνίας, 1939» οι Σπαρτιάτες εκκλησιάζονταν εκτός Σπάρτης:
«Τους κατοίκους της πόλεως Σπάρτης εις τα πρώτα έτη της ζωής αυτής εξυπηρέτουν οι πρωτοσύγκελλοι του επισκόπου Λακεδαίμονος, της πόλεως στερουμένης κανονικού εφημερίου. Εστερείτο δ’ η νεοπαγής Σπάρτη ου μόνον εφημερίου αλλά και ναού.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Σπάρτης εξεκλησιάζοντο εις τους ενοριακούς ναούς των ομόρων ενοριών Μαγούλας και Καλογωνιάς. Τας δε επισήμους τελετάς ετέλουν εν τω ενοριακώ ναώ του χωρίου Μαγούλα, τω τιμωμένω επ’ ονόματι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου».
Χρειάστηκε να έρθει το 1881, για να θεμελιωθεί ο Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Σπάρτη από τον Επίσκοπο Θεόκλητο Μηνόπουλο και να εγκαινιασθεί από τον ίδιο στα 1893. Ο ίδιος Μητροπολίτης ανήγειρε, μεταξύ 1897 και 1901 τον ναΐσκο του Α. Νίκωνος με αφορμή την ανακήρυξη του Αγίου ως Πολιούχου της Σπάρτης και την καθιέρωση του εορτασμού της μνήμης του με τοπική θρησκευτική πανήγυρη και Λιτανεία της εικόνας του.
Επειδή, δε, ο ναΐσκος του Α. Νίκωνος ήταν πολύ μικρός για τον πανηγυρικό εορτασμό του Αγίου, γινόταν εκεί (όπως μαρτυρά το δημοσίευμα) μόνο ο Εσπερινός της εορτής και η Πανηγυρική Θεία Λειτουργία γινόταν στην Ευαγγελίστρια. Μετά, δε, απ’ αυτήν σχηματιζόταν η πομπή της Λιτανείας, η οποία κατηφόριζε στη σημερινή οδό Λυκούργου και κατέληγε στον ναΐσκο του Α. Νίκωνος, όπου γινόταν μια μικρή θρησκευτική τελετή.
Σίγουρα, ο πεφωτισμένος Επίσκοπος Σπάρτης Θεόκλητος Μηνόπουλος (με διακεκριμένες πανεπιστημιακές σπουδές, και διδακτορικό στη φιλοσοφία από γερμανικό Πανεπιστήμιο).ανήγειρε τον ναΐσκο του Α. Νίκωνος, με την ιδέα της προσωρινότητας, έχοντας κατά νου την ανέγερση, στη θέση του, ενός μεγαλοπρεπούς ναού κατά το πρότυπο της Ευαγγελιστρίας. Αυτό φαίνεται και από την αναφορά του δημοσιεύματος ότι μέσα στον ναΐσκο του Α. Νίκωνος βρισκόταν εκτεθειμένο το αρχιτεκτονικό σχέδιο του νέου, μεγάλου ναού που θα ανεγειρόταν. Όμως, το 1902, ο Επίσκοπος Σπάρτης Θεόκλητος Μηνόπουλος εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και δεν πρόφθασε να ολοκληρώσει τα σχέδιά του. Έκτοτε χρειάστηκε να περάσουν άλλα 54 χρόνια για να ανεγερθεί ο σημερινός ναός του Αγίου Νίκωνος και να εγκαινιασθεί στα 1954!!!
Ας ελπίσουμε, ας ευχηθούμε κι ας προσευχηθούμε, κάποια στιγμή, να ανευρεθεί και ο Τάφος του Αγίου Νίκωνος, ο οποίος – μέχρι σήμερα- αγνοείται, ώστε το απολυτίκιο του Αγίου να δικαιωθεί κι εν τοις πράγμασι:
Χαίρει ἔχουσα ἡ Λακεδαίμων,
θείαν λάρνακα, τῶν σῶν λειψάνων,
ἀναβρύουσαν πηγὰς τῶν ἰάσεων,
καὶ διασώζουσαν πάντας ἐκ θλίψεων,
τοὺς σοὶ προστρέχοντας, Πάτερ, ἐκ πίστεως.
Νίκων Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε,
δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Πηγές φωτογραφιών:
Φωτο 1: saint.gr & wikiwand.com
Φωτό 2 & 3 : Αρχείο φωτογραφικού οίκου ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ
Σπάρτη 21-11-2022
Βαγγέλης Μητράκος