Μικρός που πήγαινα κυριακάτικη βόλτα με τη μάνα μου στην Ευαγγελίστρια, ένιωθα φόβο όταν πλησιάζαμε το άγαλμα του Λυκούργου. Έτσι επιβλητικό και «σκοτεινό» που στεκόταν πάνω στο ψηλό βάθρο του κι έτσι που ακούγαμε στις ιστορίες που μας λέγανε ότι ο Λυκούργος πέταγε τα αδύναμα παιδιά στον Καιάδα, μου έβαζε φόβο στην παιδική μου ψυχή κι ας ήμουν ένα χρόνο «μεγαλύτερός» του, αφού γεννήθηκα το 1954 ενώ το άγαλμα του Λυκούργου στήθηκε στη Σπάρτη στα 1955.
Σαν μεγάλωσα και πήγα σχολείο και έμαθα να διαβάζω, όταν βρισκόμουν στην Ευαγγελίστρια, στεκόμουνα κάτω από το ορειχάλκινο άγαλμα, (χωρίς φόβο πια) πρόσεχα τις λεπτομέρειες στο πρόσωπο, στο σώμα, στον χιτώνα και στους νόμους που κρατούσε στα χέρια του και θαύμαζα την τέχνη του γλύπτη που το ’φτιαξε. Ύστερα, στο πλάι του βάθρου διάβαζα πάνω στο λευκό μάρμαρο:
«ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΠΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΩΝ Α.Α.Μ.Μ. ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΒΕΝ. ΖΕΡΒΕΑ. ΕΠΟΙΗΘΗ ΕΝ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΥΠΟ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΓΛΥΠΤΟΥ Δ/ΡΟΣ ΑΒΑΡΝΤ ΦΑΙΡΜΠΑΝΞ ΕΚ ΣΩΛΤ ΛΑΙΗΚ ΣΙΤΥ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΓΙΟΥΤΑ ΔΙ’ ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ΄ ΜΟΡΓΚΑΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΙΠΠΟΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΑΦΙΕΡΟΥΤΑΙ ΩΣ ΑΠΟΤΙΣΙΣ ΦΟΡΟΥ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟΝ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.
17 ΙΟΥΛΙΟΥ 1955
ΧΑΡΙΛΑΟΣ Ι. ΜΠΟΥΡΑΣ , ΙΔΡΥΤΗΣ ΑΡΧΗΓΟΣ, ΠΑΛΑΜΑΡΙΟΝ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
ΧΡ. ΙΠ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΝΑΡΧΗΓΟΣ, ΛΕΒΙΔΙΟΝ ΑΡΚΑΔΙΑΣ
Ν. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΑΤΡΑΙ
Ν.Ι. ΚΑΣΤΑΝΗΣ, ΜΥΣΤΡΑΣ
ΙΩΑΝ. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΓΟΥΛΑ
ΕΥΣΤΡ. ΣΤΑΘΑΚΟΣ, ΛΟΓΓΑΣΤΡΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Λ. ΔΑΡΒΙΡΗΣ, ΑΝΩΓΕΙΑ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΚΟΒΑΤΣΟΣ, ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ
ΓΡΗΓ. Ι. ΣΚΛΑΒΟΥΝΗΣ, ΒΡΕΣΘΕΝΑ
ΔΗΜΟΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΣ
ΑΓΗΣ ΛΙΑΚΑΚΟΣ
ΔΗΜ. ΓΕΩΡΓΙΤΣΟΣ
Γ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΟΓΓΑΣΤΡΑ
Π.Λ. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΟΓΓΑΝΙΚΟΣ
ΠΑΡΙΣ Γ. ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ, ΣΜΥΡΝΗ
Π. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΓΟΥΛΑ
ΔΗΜ. Ε. ΣΤΡΑΤΗΓΕΑΣ, ΠΙΚΟΥΛΙΑΝΙΚΑ
ΓΕΏΡΓΙΟΣ Χ. ΔΑΡΒΙΡΗΣ, ΑΝΩΓΕΙΑ
ΚΛΕΟΜ. Γ. ΓΚΟΒΑΤΣΟΣ, ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ
ΜΙΧΑΗΛ Ι. ΤΣΟΛΑΚΗΣ, ΣΚΟΥΡΑ-ΒΑΡΒΙΤΣΑ
ΔΗΜ. Μ. ΡΗΓΑΚΟΣ, ΓΟΡΑΝΟΙ
ΚΩΝ. ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΑΚΗΣ, ΤΣΟΥΝΗ
ΜΑΥΡΟΪΔΗΣ Η. ΓΙΑΝΝΟΥΚΑΚΟΣ, ΠΥΡΓΟΣ
ΛΕΩΝ. Ι. ΚΑΨΑΛΗΣ, ΚΑΣΤΑΝΙΑ
Αργότερα, πιο μεγάλος πια, άκουγα ιστορίες στη Σπάρτη ότι δήθεν αυτός που εικονιζόταν στο άγαλμα δεν ήτανε ο Λυκούργος αλλά κάποιος Ρωμαίος ρήτορας που «περίσσεψε» στην Αμερική και μας τον έστειλαν ως Λυκούργο οι ομογενείς.
Στο άγαλμα αυτό πήγαινα περίπατο και τα παιδιά μου, αργότερα και τα εγγόνια μου, τα έβαζα να προσέχουν τις λεπτομέρειες που πρόσεχα κι εγώ σαν παιδί και τους έλεγα ιστορίες για τον Λυκούργο και την Αρχαία Σπάρτη. Και είμαι απόλυτα σίγουρος πως το ίδιο έκαναν (και κάνουν) κι άλλοι Σπαρτιάτες, μιας και το άγαλμα αυτό του Λυκούργου στο πάρκο της Ευαγγελιστρίας Σπάρτης, έχει πλέον δεθεί στενά με την ιστορία και τη ζωή της πόλης.
Το μυστήριο, βέβαια, γύρω από την ιστορία κατασκευής και αποστολής του αγάλματος από την Αμερική στη Σπάρτη παρέμενε για μένα άλυτο, έως ότου, τελείως τυχαία και συμπτωματικά, έπεσε στα χέρια μου το παρακάτω απόκομμα της εφ. ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ, με ημερομηνία 5 Ιουλίου 1955, που αποκάλυπτε την αλήθεια και φώτιζε όλα τα «σκοτεινά» σημεία σχετικά με τη ιστορία του αγάλματος του Λυκούργου:
ΟΜΙΛΕΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ
Γιατί ο Λυκούργος της Σπάρτης εμφανίζεται ως ωραίος νέος !
-ΠΩΣ ΑΠΕΡΡΙΦΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΙΠΠΟΤΑΣ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ» ΤΟ ΑΡΧΙΚΟΝ ΤΟΥ ΠΡΟΠΛΑΣΜΑ.
-Η ΜΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΟΤΙ ΤΟΝ ΛΥΚΟΥΡΓΟ ΣΤΑ ΝΙΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟΝ ΓΛΥΚΟΒΛΕΠΕ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ ΤΟΥ.
-Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΘΛΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΤΗΣ ΓΙΟΥΤΑΣ.
-ΟΙ ΑΡΧΑΙΟ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΣΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ ΤΟΥ ΡΑΦΑΗΛΟΥ
Πολλοί Έλληνες εδοκίμασαν μεγάλη έκπληξι, αν όχι τίποτε άλλο, όταν είδαν στις εφημερίδες τη φωτογραφία του αγάλματος του Λυκούργου που θα στήσουν οι Ελληνοαμερικανοί ιππότες στη Σπάρτη. Ο μέγας νομοθέτης – ο πρώτος στην ελληνική ιστορία – εμφανίζεται σαν ένας μεγαλόσωμος και ωραίος νέος. Άλλοι τον είπαν Ρωμαίο πολεμιστή, άλλοι λένε ότι μοιάζει με Αμερικανό πεζοναύτη.
Για να λύσουμε τις απορίες αυτές και για να βρούμε γιατί ένας σοφός νομοθέτης που η μόνη σωζόμενη προτομή του, που θεωρείται ότι τον απεικονίζει, τον παρουσιάζει σοφό διανοούμενο γέροντα, θα στολίζει τη Σπάρτη με εμφάνιση αθλητού, αναζητήσαμε τον κατασκευαστή του αγάλματος.
Ο δρ Φαίρμπανξ από το Σωλτ Λέηκ Σίτυ, που εφιλοτέχνησε το άγαλμα του Λυκούργου, θεωρείται ένας από τους καλύτερους συγχρόνους Αμερικανούς γλύπτας. Ο δρ Φαίρμπανξ είναι ένας εξηντάρης με ύφος κοινού Αμερικανού -τίποτε εξωτερικώς δεν προδίδει ότι είνε καλλιτέχνης – και βαθειά θρησκευτική πίστη. Μια πίστη που διακρίνει όλα τα μέλη της εκκλησίας των Μορμόνων, στην οποία πιστεύει ο Αμερικανός γλύπτης.
«Δεν είχα υπ’ όψι μου στην αρχή, λέγει ο δρ Φαίρμπανξ, τον Λυκούργο. Όπως ξέρετε η πρόθεσίς μας ήταν να στήσουμε ένα άγαλμα στον Απόστολο Παύλο. Όταν εναυάγησε αυτό λόγω της αντιδράσεως των εκκλησιαστικών αρχών, αποφασίσθηκε η κατασκευή ενός αγάλματος του Λυκούργου.
Άρχισα, λοιπόν, συνεχίζει ο Αμερικανός γλύπτης , να ετοιμάζω σχέδια, τα οποία έστειλα στον κ. Άθα και στον κ. Μπούρα (πρόκειται για τους αρχηγούς των Ιπποτών των Θερμοπυλών και νυν του Αμερικανικού Ιδρύματος για την Ελλάδα). Εκείνοι όμως δεν έμεναν ικανοποιημένοι με τις απεικονίσεις μου».
Όταν ο κ. Φαίρμπανξ βρέθηκε προ της διαφωνίας των εκπροσώπων των «Ιπποτών» απεφάσισε, όπως μου λέγει, να απεικονίσει το Λυκούργο σε νεαρά ηλικία. Σκέφτηκε ότι οι περισσότεροι άνδρες, στους οποίους αφιερώνουν αγάλματα, παρουσιάζονται γέροντες, επειδή όταν ανεδείχθησαν ή όταν επέθαναν ήσαν γέροντες. Έχουμε δε λίγες περιπτώσεις όπου υπάρχουν αγάλματα μεγάλων ανδρών που τους παρουσιάζουν σε νεανική ηλικία, όπως ο Μ. Αλέξανδρος ή ο Αλκιβιάδης.
«Για να εμπνευσθώ καλύτερα, προσθέτει ο κ. Φαίρμπανξ, ανέτρεξα στον Πλούταρχο. Εκεί ο διάσημος ταξιδιώτης, χρονογράφος και ιστορικός, αναφέρει τον Λυκούργο ως ένα εξαιρετικά ωραίο νέο άνδρα, που όχι μόνο τον γλυκόβλεπε η γυναίκα του αδελφού του, αλλά και η Πυθία τον προσαγόρευσε θεό, όταν της εζήτησε χρησμόν. (Σ.Σ. Ο Πλούταρχος αναφέρει αυτολεξεί: «Και τω θεώ θύσας και χρησάμενος επανήλθεν τον διαβόητον εκείνον χρησμόν κομίζων, ω θεοφιλή μεν αυτόν η Πυθία προσείπε, και θεόν μάλλον, ή άνθρωπον»).
«Νομίζω, συνεχίζει, ότι τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είναι κάτι που δεν μπορεί να γνωρίζη κανείς. Προσπάθησα να τον παρουσιάσω όπως τον εμπνεύσθηκα. Νέον, δυνατόν, φωτισμένον, άνθρωπον με θέλησιν και πνεύμα.
Αν δεχθούμε λοιπόν την άποψι ότι και ο Λυκούργος υπήρξε νέος, τότε δεν πρέπει να μας πειράζη ότι μοιάζει και με Ρωμαίο ή με πεζοναύτη. Οι νέοι όλων των εποχών – εφ’ όσον ανήκουν στις ίδιες φυλές – ομοιάζουν μεταξύ τους.
Εξ’ άλλου, όπως ήτο φυσικόν, ο δρ Φαίρμπανξ θα επεδίωξε να βρη το μοντέλο του ανάμεσα από τους αθλητάς του Πανεπιστημίου της Γιούτας, που γυμνάζονται συνεχώς στα διάφορα γυμναστήρια. Διόλου απίθανον, λοιπόν, ως εκ τούτου να μοιάζει ο Λυκούργος του αγάλματος των Ιπποτών με κάποιο νεαρό Αμερικανό αθλητή. Μήπως οι αρχαίοι Αθηναίοι που παρουσιάζει ο Ραφαήλος στον πίνακά του «Σχολή των Αθηνών» δεν μοιάζουν με Ιταλούς της Αναγεννήσεως, ντυμένους ιταλικά ρούχα – μάλιστα σε μια γωνιά είναι και το πρόσωπο του Ραφαήλου. Εσκέφθηκε άραγε να παραπονεθεί κανείς γι’ αυτό;»
Σχετικά με την τελετή των αποκαλυπτηρίων του αγάλματος του Λυκούργου στη Σπάρτη μας πληροφορεί το ρεπορτάζ του αείμνηστου Ανδρέα Χιώτη, στην εφημερίδα του ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ, με ημερομηνία 27 Ιουλίου 1955:
ΕΓΕΝΟΝΤΟ ΕΝ ΕΠΙΣΗΜΩ ΤΕΛΕΤΗ Τ’ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΉΡΙΑ
ΤΟΥ ΟΡΥΧΑΛΚΙΝΟΥ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ
Την προαπρελθούσαν Κυριακή εγένοντο τα αποκαλυπτήρια τού εις το πάρκον της Αγίας Ευαγγελιστρίας στηθέντος αγάλματος του Λυκούργου.
Το άγαλμα τούτο φιλοτεχνηθέν υπό του διασήμου Αμερικανού γλύπτου κ. Φαίρμπανξ αποτελεί δωρεά της εν Αμερική οργανώσεως «Ιππόται των Θερμοπυλών», μετονομασθείσης ήδη εις «Αμερικανικόν Ίδρυμα για την Ελλάδα».
Εις την τελετήν των αποκαλυπτηρίων παρέστησαν εκτός των δωρητών ομογενών , ο Αμερικανός πρέσβης κ. Κάβεντις Κάννον, ο κ. Μόργκαν, κυβερνήτης Αμερικανικής Πολιτείας, ο Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Διονύσιος, ο Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κ. Π. Πουλίτσας, ο βουλευτής κ. Β. Πλαγιάννης, ο Πρόεδρος της «Ενώσεως των εν Αττική
Λακεδαιμονίων» κ. Αγησίλαος Σγουρίτσας, ο Νομάρχης κ. Κιτσίδης, εκπρόσωποι και των άλλων τοπικών αρχών και χιλιάδες λαού.
Εν αρχή ωμίλησεν ο κ. Χαρ. Μπούρας, αρχηγός των «Ιπποτών» μετ’ αυτόν δε ο κ. Φαίρμπανξ, όστις απηύθυνε θερμόν χαιρετισμόν προς τον Ελληνικόν λαόν και τελευταίος ο κ. Κάννον.
Την 11.30΄ π.μ. εις την αίθουσαν τελετών του Δημαρχείου, ο συμπολίτης Ακαδημαϊκός κ. Π. Πουλίτσας ωμίλησε περί του Λυκούργου και του έργου αυτού.
Την 1.30΄ μ.μ. παρετέθη γεύμα εις την «Μαρμάραν», το βράδυ δε Αρσακειάδες εξ Αθηνών εχόρευσαν εις την πλατείαν εθνικούς χορούς και εξετέλεσαν επίκαιρον θεατρικό σκετς.
Να, λοιπόν, ποια είναι η αληθινή ιστορία του αγάλματος του Λυκούργου, που από το 1955, στημένο εκεί στο πάρκο της Ευαγγελίστριας, συνοδεύει τη Σπάρτη στην πορεία της προς το μέλλον. Άλλωστε, όπως έχει ειπωθεί:
«Δεν είναι αρκετό να βλέπουμε και να γνωρίζουμε την ομορφιά ενός έργου. Πρέπει να δημιουργεί συναισθήματα και να μας επηρεάζει» .
(ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ)
Και ο Λυκούργος, ο μεγάλος νομοθέτης και δημιουργός της σπαρτιατικής πολιτείας, ΜΠΟΡΕΙ να δημιουργεί συναισθήματα και να επηρεάζει ΟΛΕΣ τις γενιές των Σπαρτιατών και των Ελλήνων, οποιαδήποτε μορφή κι αν αποδίδεται στα αγάλματά του.
*Ο Avard Tennyson
Fairbanks (2 Μαρτίου 1897 – 1 Ιανουαρίου 1987) ήταν Αμερικανός γλύπτης του 20ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια της ογδοντάχρονης καριέρας του, σμίλεψε πάνω από 100 δημόσια μνημεία και εκατοντάδες έργα τέχνης.
Από νεαρή ηλικία, ο Fairbanks ήταν ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης. Σε ηλικία 13 ετών, παρακολούθησε το Art Students League της Νέας Υόρκης με υποτροφία και το έργο του παρουσιάστηκε στην Εθνική Ακαδημία Σχεδίου, ένα χρόνο αργότερα. Το 1913, στο Παρίσι συνέχισε τις σπουδές του στην École Νationale Supérieure des Beaux-Arts, όπου ήταν ο νεότερος φοιτητής που έγινε δεκτός στα γαλλικά σαλόνια. Δίδαξε γλυπτική σε πολλά πανεπιστήμια και παρακολούθησε την ιατρική σχολή στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, όπου απέκτησε διδακτορικό στις ανατομικές σπουδές, για να αναπαραστήσει καλύτερα το ανθρώπινο σώμα στην τέχνη του.
Ο Avard Fairbanks υπήρξε μέλος πολλών οργανισμών και ενώσεων, συμπεριλαμβανομένων της National Sculpture Society, του Architectural League of New York, του International Institute of Arts and Letters, του Protetore Della Contrada Della Torre da Siena και του Circolo Delgi Artisti di Firenzi. Ήταν, επίσης επίτιμο μέλος της Εταιρείας Καλλιτεχνών του Όρεγκον. Ο Fairbanks τιμήθηκε με το αναμνηστικό μετάλλιο «Herbert Adams» από την Εθνική Εταιρεία Γλυπτικής για τη συνεισφορά του στην αμερικανική γλυπτική και το μετάλλιο των Ιπποτών των Θερμοπυλών. Ο Fairbanks έλαβε και τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα Καλών Τεχνών από το Lincoln College, το Lincoln Diploma of Honor και από το Lincoln Memorial University. Επιπλέον, έλαβε την Sesquicentennial Commission του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σπάρτη 11-10-2022
Βαγγέλης Μητράκος