Τα αρχαιολογικά μας μνημεία εκφράζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παρελθόν μας .Τα μνημεία αυτά είναι ό,τι μας άφησαν κληρονομιά οι πρόγονοί μας , και αποτελούν αδιάσπαστο κρίκο της ιστορικής μας συνέχειας . Όσα απ’ αυτά έχουν αποκαλυφθεί και όσα παραμένουν , ακόμα , κρυμμένα καρτερώντας την αρχαιολογική σκαπάνη να τα φέρει στο φως είναι ζωντανές μαρτυρίες της ιστορίας μας . Μέσα απ’ αυτά γνωρίζουμε τον εαυτό μας ως Έλληνες , σφυρηλατούμε την αυτογνωσία και την εθνική μας συνείδηση και κάνουμε διακριτή τη θέση μας ανάμεσα στους άλλους λαούς .
Η Αρχαία Σπάρτη μαζί με την Αθήνα αποτέλεσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία οικοδομήθηκε η ζωή της Αρχαίας Ελλάδας σ’ όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις της . Όμως η Σπάρτη κατάφερε , διαχρονικά , να ξεπεράσει την Αθήνα σε παγκόσμια φήμη και αναγνώριση , χάρη στα ιδεώδη της απόλυτης αγάπης και αφοσίωσης στην πατρίδα , της συλλογικότητας , της αυτοθυσίας και της υποταγής του «Εγώ» στο «Εμείς» .
Η Σπάρτη κατηγορήθηκε άδικα ότι υπέταξε τον πολιτισμό στην στρατοκρατική ζωή κι ότι γι’ αυτό δεν άφησε πίσω της μνημεία . Είναι γνωστή η φράση του Θουκυδίδη που , αβασάνιστα , έγινε αξίωμα : «Εάν έρθει μια μέρα και ερημωθεί η πόλη της Σπάρτης και το μόνο που απομείνει θα ’ναι τα ερείπια των σπιτιών, τα θεμέλια των σπιτιών και τα ιερά των θεών, οι ναοί, και περάσουν πολλοί αιώνες, οι άνθρωποι που θα ’ρχονται, στη Σπάρτη δεν θα μπορούν με κανένα τρόπο να πιστέψουν ότι εδώ υπήρξε μια πόλη που είχε αποκτήσει τέτοια τρομακτική δύναμη στην εποχή της και, παράλληλα, μία τόσο μεγάλη δόξα».
Μπορεί , σήμερα , τα πράγματα να δείχνουν ότι ο Θουκυδίδης είχε δίκιο, όμως αυτό που φαίνεται δεν είναι η αλήθεια : Στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα , όταν η Σπάρτη βρισκόταν – πλέον – σε παρακμή , ο Παυσανίας ο περιηγητής , παρότι όπως γράφει ο ίδιος κατέγραψε στη Σπάρτη ΜΟΝΟ τα πιο αξιόλογα από τα μνημεία που είδε , αναφέρει έναν εντυπωσιακό αριθμό μνημείων της πόλης , στην περιοχή εντός των τειχών : 63 ναούς , ιερά και τεμένη , 20 ηρώα , 22 τάφους σημαντικών ανδρών, 24 αγάλματα θεών και ανδριάντες ηρώων , 2 στοές , την Αγορά με τα κτίριά της , πλήθος πλατειών και δημοσίων χώρων κ.ά.
Δυστυχώς η ανασκαφική δραστηριότητα στη Σπάρτη από το 1834 μέχρι σήμερα είναι φτωχότατη με αποτέλεσμα το σημαντικότερο μέρος από τα μνημεία που αναφέρει ο Παυσανίας να μην έχει , ακόμα , ανακαλυφθεί και ταυτοποιηθεί . Πολλές φορές , από τύχη και μόνο , λόγω εκτέλεσης έργων , έρχονται στο φως αρχαιολογικά ευρήματα για να πλουτίσουν περισσότερο τη γνώση και την εικόνα που έχουμε για μνημειακή τοπιογραφία της Αρχαίας Σπάρτης .
Αυτό συνέβη ΚΑΙ με το έργο της νέας εισόδου της Σπάρτης που υλοποιείται με γέφυρα πάνω από τον Ευρώτα , στα ανατολικά του ΚΤΕΛ : Μπροστά στα τσιμεντένια ποδαρικά της νέας γέφυρας (κοντά στο αρχοντικό ΜΑΤΑΛΑ) πρόβαλλαν αρχαιολογικά ευρήματα , τα οποία βρίσκονται , ήδη , στη φάση της ανασκαφής . Η περιοχή αυτή βρίσκεται στα νότια του Ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος (το σημαντικότερο Ιερό των Αρχαίων Σπαρτιατών) , το οποίο σηματοδοτούσε μια από τις 4 κώμες της Αρχαίας Σπάρτης , τις Λίμνες .
Για τη φύση και την ταυτότητα των ευρημάτων αυτών σίγουρα θα ενημερωθούμε κάποια στιγμή από τις ανακοινώσεις της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων , όταν θα ολοκληρωθεί η ανασκαφή . Ανεξάρτητα απ’ αυτό , όμως , εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ολόκληρη η δυτική όχθη του Ευρώτα , από τη γέφυρα μέχρι τη συμβολή του Ευρώτα με τη Μαγουλίτσα (περιοχή Ψυχικού) , είναι γεμάτη με σπουδαία ίχνη της ζωής των προγόνων μας , πράγμα που δείχνει πόσο ο Ευρώτας είχε ταυτιστεί με τη ζωή και την ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης .
Είναι καιρός (κι έχουμε αργήσει χαρακτηριστικά ) ΟΛΟΙ οι φορείς της πόλης και του νομού , μαζί με τις αρμόδιες υπηρεσίες και την τοπική κοινωνία , να ασχοληθούμε επισταμένως με το θέμα της ανασκαφικής δραστηριότητας στην περιοχή της Σπάρτης , να συντάξουμε έναν «οδικό χάρτη» ανασκαφών , να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες και να διεκδικήσουμε σθεναρά από την πολιτεία το ιστορικό και αναφαίρετο δικαίωμα της Σπάρτης να φέρει στο φως τα θαμμένα μνημεία της .
Είναι κάτι που το χρωστάμε απέναντι στην ιστορία , απέναντι στον εαυτό μας , απέναντι στον κόσμο (όπου γης) που θαυμάζει την Αρχαία Σπάρτη και αποζητά να έρθει σε επαφή με την κληρονομιά που άφησε πίσω της , απέναντι στις μελλοντικές γενιές των Σπαρτιατόπουλων , που θα έχουν ανάγκη να έρχονται σε επαφή με τις ρίζες τους .
*Φωτογραφίες Β. Μητράκος
Βαγγέλης Μητράκος
