Η ανακήρυξη του 2019 ως «Ετους Αρχαίου Θεάτρου Σπάρτης» με αφορμή την αποκατάσταση του αρχαίου θεάτρου της πόλης, έρχεται να αναδείξει μία όψη της Σπάρτης, διαφορετική από το στερεότυπο μιας αποκλειστικά μιλιταριστικής κοινωνίας που κρύβεται πίσω από τη διεθνή λέξη «Sparta».
Στην αρχαία Σπάρτη της εποχής των Περσικών πολέμων, στην οποία συνήθως αναφέρονται οι ταινίες και έζησαν οι περίφημοι 300, υπήρχε θέατρο; Η απάντηση είναι θετική, διότι ο Ηρόδοτος αναφέρει την ύπαρξη θεάτρου ήδη από τότε (6, 67). Σήμερα σώζονται στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Σπάρτης κατάλοιπα θεάτρου που ανάγονται στα ύστερα Ελληνιστικά χρόνια (30-20 π.Χ.) και φτάνουν ως τον 4ο αι. μ.Χ.
Η δρομολόγηση της αποκατάστασης του θεάτρου της αρχαίας Σπάρτης έρχεται να ανατρέψει το λανθασμένο στερεότυπο για την αρχαία Σπάρτη και να υπογραμμίσει πως δεν επρόκειτο απλά για μία πόλη αιμοσταγών πολεμιστών, όπως παρουσιάζεται συνήθως στις ταινίες. Η αρχαία Σπάρτη ήταν μια πόλη, η οποία, όπως και οι άλλες αρχαίες ελληνικές, τιμούσε το θέατρο, τη μουσική και τη δημοκρατία.
2019 «Ετος Αρχαίου Θεάτρου Σπάρτης»
Συγκεκριμένα, το 2019 έχει ανακηρυχθεί σε «Ετος Αρχαίου Θεάτρου Σπάρτης» από το «Διάζωμα», το πολιτιστικό σωματείο που μέχρι στιγμής έχει δρομολογήσει και ολοκληρώσει τις αποκαταστάσεις σε 55 αρχαία θέατρα της χώρας.
Το Ιδρυμα J.M. Kaplan Fund, που δραστηριοποιείται στη Νέα Υόρκη, έχει διαθέσει το ποσό των 100.000 δολαρίων (81.070,13 ευρώ) για την εκτέλεση της πρώτης φάσης των εργασιών ανάδειξης του αρχαίου θεάτρου της Σπάρτης, ενώ είχε προηγηθεί με χορηγία, ύψους 111.000,00 ευρώ από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η μελέτη αποκατάστασης του μνημείου.
Ενα από τα μεγαλύτερα θέατρα της αρχαιότητας
Το θέατρο ήταν τεράστιο και πολυτελούς κατασκευής. Ο Παυσανίας το αναφέρει ως «…τò θέατρον, λίθου λευκοῦ, θέας ἄξιον» (Ελλάδος Περιήγησις, ΙΙΙ, 14.1). Πράγματι οι λίθοι που σώζονται στο ευρύχωρο αμφιθεατρικό κοίλο δείχνουν πως ήταν κτισμένο από λευκό μάρμαρο. Χωριζόταν σε εννέα κερκίδες με 32 σειρές λίθινων εδωλίων κάτω και 16 κερκίδες με 17 σειρές εδωλίων επάνω από το διάζωμα.
Εξωτερική λίθινη κλίμακα 55 βαθμίδων ξεκινούσε από την ανατολική πάροδο και οδηγούσε απ’ ευθείας στο διάζωμα. Η διάμετρος του άνω κοίλου είναι 114 μέτρων, συγκρίσιμη με αυτήν του θεάτρου της Επιδαύρου, 117 μ. Για την κατασκευή αυτού του μεγάλου μεγέθους κοίλου χρησιμοποιήθηκε τόσο το φυσικό ανάγλυφο και η κλίση του λόφου, όσο και αναλημματικοί τοίχοι.
Και αυτοί είχαν μαρμάρινη επένδυση και προστέθηκαν για να αυξηθεί η συνολική χωρητικότητα του θεάτρου, στο οποίο υπολογίζεται ότι μπορούσαν να χωρέσουν μέχρι και 16.000 θεατές. Οσοι σχεδόν και στο θέατρο της Επιδαύρου, καθιστώντας το θέατρο της αρχαίας Σπάρτης ένα από τα μεγαλύτερα του αρχαίου κόσμου.
Στο άνω μέρος του κοίλου είχε κατασκευαστεί περιμετρική στοά με κιονοστοιχία πλάτους 4.8 μ., για την προστασία των θεατών ή ως δίοδος προς τον γειτονικό ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς. Η ορχήστρα, δηλαδή το κάτω μέρος του θεάτρου όπου δίνονταν οι παραστάσεις, ήταν πεταλόσχημη, διαμέτρου 25,52 μ. και ήταν στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες, λευκές και κόκκινες, τοποθετημένες εναλλάξ.
Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή θα πρέπει να περνούσε μπροστά από το θέατρο κεντρική οδός, διότι στον τοίχο της παρόδου έχουν χαραχθεί πολλές τιμητικές επιγραφές. Φαίνεται πως, όταν γέμισε ο τοίχος, συνέχισαν να γράφουν σε λίθους του θεάτρου, ώστε τα σωζόμενα τμήματα της μαρμάρινης επένδυσης έχουν μεγάλη αξία τόσο εξαιτίας του πολυτελούς υλικού και της περίτεχνης κατεργασίας του, όσο και εξαιτίας των εγχάρακτων πυκνών επιγραφών.
Το θέατρο χρησιμοποιείτο μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Δυστυχώς σήμερα διατηρείται σε κακή κατάσταση, διότι λίθοι των εδωλίων και της θεμελίωσής τους χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για κατοικίες και οικοδομήματα τόσο κατά τους βυζαντινούς όσο και τους νεότερους χρόνους.
Η θέση του θεάτρου στη ζωή των Σπαρτιατών
Η θέση του στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, στο λόφο που ήταν το πολιτικό, θρησκευτικό και οικονομικό κέντρο της αρχαίας Σπάρτης, δείχνει πως είχε σημαίνουσα θέση στη ζωή της πόλης.
Ενδιαφέρον είναι πως η σκηνή του θεάτρου αρχικά δεν ήταν μόνιμη αλλά κινητή.
Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι εντοπίστηκαν στο δάπεδο της κατάληξης της ορχήστρας τρεις παράλληλοι επιμήκεις αύλακες μήκους 68 μέτρων, που οδηγούν σε ένα κτήριο, η χρήση του οποίου μαρτυρείται από επιγραφή σε επαναχρησιμοποιημένες οπτόπλινθους, ΣΚΑΝΟΘΗΚΑ. Επομένως η ξύλινη σκηνή μεταφερόταν πάνω σε τροχούς και φυλασσόταν στη «σκηνοθήκη», υπόστεγο στη δυτική πάροδο.
Ηταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Βεσπασιανός αυτός που αντικατέστησε το 78 μ.Χ. την ξύλινη σκηνή με μία διώροφη μαρμάρινη σκηνή. Πολυτελής και εντυπωσιακή, διακοσμείτο με κορινθιακού ρυθμού κίονες στον κάτω και περγαμηνού πιθανόν ρυθμού στον επάνω όροφο. Στις κόγχες είχαν τοποθετηθεί αγάλματα.
Προφανώς η σκηνή του θεάτρου ήταν κινητή παλαιότερα, διότι πέραν της χρήσης του για θεατρικές, μουσικές και χορευτικές παραστάσεις, που φιλοξενούνταν στα αρχαία αμφιθέατρα, αυτό χρησιμοποιείτο πιθανότατα και για πολιτικές και κοινωνικές συναθροίσεις, εορταστικές και αθλητικές εκδηλώσεις.
Η αποκατάσταση του θεάτρου, το οποίο εξαιτίας του μεγέθους και της πολυτελούς κατασκευής του λειτουργεί ως τοπόσημο στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Σπάρτης, αναδεικνύει μία σημαντική όψη της αρχαίας Σπάρτης και κλονίζει ιδεολογικά κατασκευάσματα ανά τον κόσμο, που αναζητούν την ιστορική δικαίωση για την ωμή βία που πρεσβεύουν και για την υμνολογία της μυϊκής δύναμης, στη δημιουργία ενός λανθασμένου στερεοτύπου για την αρχαία Σπάρτη. Τα αρχαία θέατρα ήταν χώροι τέχνης και δημοκρατίας.