Είναι προφανές ότι η αλλαγή του «Καλλικράτη» πρέπει να αντιμετωπισθεί ως το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την ουσιαστική ενίσχυση της Αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο όμως μιας συνολικής μεταρρύθμισης-τομής του Κράτους, του διοικητικού και πολιτικού συστήματος. Στόχοι αυτής της μεταρρύθμισης πρέπει να είναι η ανατροπή του σημερινού συγκεντρωτικού-αναποτελεσματικού-αντιδημοκρατικού διοικητικού συστήματος και η δημιουργία ενός δημόσιου τομέα βασικού πυλώνα στην παραγωγική ανασυγκρότηση, στην οικοδόμηση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους, στη λειτουργία μιας συμμετοχικής δημοκρατίας.
Χαρακτηριστικά της αλλαγής η μεταφορά εξουσιών, αρμοδιοτήτων, πόρων στην περιφερειακή –τοπική αυτοδιοίκηση και ο ριζικός εκδημοκρατισμός και των τριών επιπέδων του κεντρικού κράτους των δήμων και των περιφερειών. Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και η Διαβαθμική συνεργασία πρέπει να είναι το τελικό αποτέλεσμα.
Επομένως, αποκέντρωση -ισχυρή Αυτοδιοίκηση – Επικουρικότητα – Δημοκρατικός Προγραμματισμός, οι αρχές της επιχειρούμενης ανασυγκρότησης. Οφείλουμε στα πλαίσια αυτά να περιγράψουμε με σαφήνεια τον οδικό χάρτη και τα μέτρα υλοποίησης αυτού του σχεδιασμού. Τα δύο πρώτα στάδια είναι η αλλαγή του Καλλικράτη και η συνταγματική αναθεώρηση.
Με βάση τα προηγούμενα μερικές σκέψεις στα σημεία εκείνα που κατά τη γνώμη μας είναι αφενός τα σημαντικότερα στη μεταρρύθμιση, αφετέρου πιστεύω ότι το πόρισμα έχει προτάσεις που χρειάζονται βελτίωση και συμπλήρωση ή είναι λανθασμένες με βάση τις επεξεργασίες μας.
1.Αρχιτεκτονική του Διοικητικού συστήματος
α) Ακρογωνιαίος λίθος στην αντίληψη μας για τη συγκρότηση του Δημόσιου τομέα είναι η ύπαρξη τριών επιπέδων εντός του ενιαίου διοικητικού μας συστήματος.
Η αποκεντρωμένη διοίκηση ως διάδοχος της κρατικής περιφέρειας και της Νομαρχίας υποδηλώνει τη σαφή πρόθεση του κεντρικού κράτους να ελέγξει, να κατευθύνει, να ποδηγετήσει την Αυτοδιοίκηση. Είναι ο σύγχρονος τρόπος έκφρασης του παραδοσιακού συγκεντρωτισμού που λειτουργεί ως σοβαρό εμπόδιο στη διαδικασία ουσιαστικού εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού του Δημοσίου.
Προσδιορισμός λοιπόν αυστηρά τριών επιπέδων διοίκησης (κεντρικό κράτος-περιφέρεια-δήμος)
Κατάργηση της αποκεντρωμένης διοίκησης, όχι ως εξαφάνιση της παρουσίας του κράτους στην περιφέρεια αλλά της συντονισμένης-οργανωμένης παρέμβασης του στον αυτοδιοικητικό χώρο.
Όσες από τις αρμοδιότητες μπορούν να μεταφερθούν τώρα στην Αυτοδιοίκηση, αυτό να γίνει, όσες είναι αδύνατον εξαιτίας του Συντάγματος, να ασκούνται με κάθετο τρόπο κατ’αναλογία εκείνων της υγείας και της παιδείας. Με χωρική ενιοποίηση των αντίστοιχων διοικητικών περιφερειών-τομέων των Υπουργείων
2.Συγκρότηση- Διοίκηση- Λειτουργία των Δήμων-Περιφερειών
• Η Αυτοδιοίκηση οφείλει, ως ο πλησιέστερος προς τον πολίτη θεσμός εξουσίας, να είναι διοικητικά ικανή και πολιτικά δημοκρατική, δηλαδή διοίκηση και ως ο κατεξοχήν λαϊκός θεσμός (ιδιαίτερα οι δήμοι) , πυλώνας ενεργούς συμμετοχής των δημοτών.
Η λειτουργία των ΟΤΑ πρέπει να ανταποκρίνεται σε αυτόν τον στόχο, άρα να αλλάξει τον χωροταξικά και πολιτικά υπερσυγκεντρωτικό τρόπο συγκρότησης του και να προωθήσει ένα αποκεντρωτικό μοντέλο.
• Η επιλογή της Κυβέρνησης να μην ανοίξει θέμα χωροταξικής αναδιάρθρωσης, τώρα είναι σωστή, γιατί αφενός αυτό θα προκαλούσε δυσβάστακτο δημοσιονομικό κόστος αφετέρου θα κάλυπτε απόλυτα οποιαδήποτε άλλη συζήτηση για αλλαγές στην αυτοδιοίκηση όπως αυτό άλλωστε συνέβη και το 2010 με τον Καλλικράτη. Επιπλέον είναι βέβαιο ότι θα αναζωπύρωνε έντονες τοπικιστικές διαμάχες, δύσκολα ελέγξιμες στη σημερινή πολιτική συγκυρία, διαλύοντας δυο χρόνια πριν τις εκλογές πολλούς από τους καλλικρατικούς δήμους.
Αυτές οι διαπιστώσεις σε τίποτα δεν αλλάζουν τη θέση μας ότι υπάρχει σοβαρότατο ζήτημα με την χωροταξία των Δήμων, ειδικά σε νησιωτικούς-ορεινούς ΟΤΑ αλλά και σε αρκετούς αστικούς.
Να υπενθυμίσουμε την επεξεργασία 4 ομάδων κριτηρίων που είχε κάνει το τμήμα Αυτοδιοίκησης το 2012-2013, πληθυσμιακά, οικονομικά-αναπτυξιακά, γεωμορφολογικά, ιστορικά-πολιτιστικά, με βάση τα οποία θα έπρεπε να δούμε τη συγκρότηση των Δήμων. Ισχύει λοιπόν η αντίθεση μας στην χωροταξία του «Καλλικράτη». Πρέπει αφού γίνει ένας απολογισμός και αξιολόγηση της λειτουργίας αυτών των Δήμων με σοβαρότητα και συναίνεση όλοι οι φορείς να εξετάσουν το ζήτημα. Τώρα μόνο οριακές αλλαγές μπορούν να γίνουν λίγο πριν τις εκλογές αφού έχει ψηφισθεί ο νέος Χάρτης Αυτοδιοίκησης, εκεί όπου υπάρχουν μεγάλες συναινέσεις και συμφωνίες.
• Με δεδομένο τα προηγούμενα πρέπει στο νέο νόμο να επιβάλλουμε μια μεγάλη ενδοδημοτική-ενδοπεριφερειακή αποκέντρωση η οποία θα επιτρέψει τη μεταφορά αρμοδιοτήτων που αφορούν την καθημερινότητα των δημοτών σε πλησιέστερα προς αυτούς επίπεδα διοίκησης. Αυτή η λογική πρέπει να είναι σαφής, ενιαία και να αποτυπώνει αυτήν τη βούληση μας με αδιαμφισβήτητο τρόπο. Όπως επίσης να αλλάξουμε τον ισχυρό Δημαρχοκεντρικό-περιφερειαρχοκεντρικό χαρακτήρα στον τρόπο Διοίκησης των ΟΤΑ.
Α) Δήμοι
Δημοτικές κοινότητες Δομές ενδοδημοτικής αποκέντρωσης
Τοπικές κοινότητες
• Μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων έτσι ώστε να αποκτήσουν ουσιαστική δυνατότητα παρέμβασης στα τοπικά ζητήματα.
• Εκλογή αποσυνδεδεμένη από τις εκλογές για το Δημοτικό Συμβούλιο. Δυνατότητα κατάρτισης τοπικού ψηφοδελτίου.
• Έμμεση εκλογή των προέδρων των τοπικών συμβουλίων.
Σύστημα Διοίκησης
Να είναι σαφές ότι το κυρίαρχο όργανο λήψης αποφάσεων ιδιαίτερα αυτών που έχουν ιδιαίτερο πολιτικό βάρος είναι το Δημοτικό Συμβούλιο. Έπεται ο Δήμαρχος που διατηρεί την ισχυρή εκτελεστική αρμοδιότητα.
• Προτείνουμε τη διατήρηση και ενίσχυση της οικονομικής επιτροπής, της επιτροπής ποιότητας ζωής, της σχολικής επιτροπής ως βασικών μονάδων που επικουρούν το Δήμαρχο και το Δ.Σ.
Πιστεύουμε ότι με την αναλογική σύνθεση του Δ.Σ. αυτές οι επιτροπές μπορούν να αποτελέσουν όργανα ουσιαστικής διαβούλευσης σε σοβαρά ζητήματα πριν καταλήξουν στο Δ. Συμβούλιο (πχ προϋπολογισμός) και να προετοιμάσουν τις αναγκαίες συνθέσεις-συναινέσεις.
• Οι αντιδήμαρχοι έχουν κυρίως εκτελεστικές αρμοδιότητες, όπως άλλωστε και η Ε. Επιτροπή.
• Ο Γ. Γραμματέας που ορίζεται από τον Δήμαρχο ασκεί αυστηρά υπηρεσιακά καθήκοντα, ενώ συνολικότερα επιβάλλεται αναβάθμιση των υπηρεσιών που μπορεί να περιορίσουν την ενασχόληση των αποφασιστικών οργάνων (Δ.Σ., Επιτροπές) με δευτερεύουσας σημασίας θέματα.
Β) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ
• Οι περιφερειακές ενότητες στο πλαίσιο της ενδοπεριφερειακής αποκέντρωσης (πρώην Νομοί) πρέπει να αποκτήσουν ουσιαστική υπόσταση και διακριτή λειτουργία στα πλαίσια των περιφερειών. Χωρίς να αποτελούν, βέβαια, πρόπλασμα ενός άλλου βαθμού αυτοδιοίκησης.
• Οι εκλεγμένοι σύμβουλοι της Π. Ενότητας συνιστούν όργανο συζήτησης θεμάτων της περιοχής τους που τα εισηγούνται στο Περιφερειακό Συμβούλιο. Μπορεί δε να έχουν και αποφασιστική αρμοδιότητα σε μια σειρά από τοπικά ζητήματα.
• Ο χωρικός αντιπεριφερειάρχης επιλέγεται από το Π.Σ., μετά από πρόταση του περιφερειάρχη, μεταξύ των εκλεγμένων της Π. Ενότητας κι είναι ανακλητός.
• Στο σύστημα διοίκησης είναι προφανές ότι το κατεξοχήν πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων είναι το Π. Συμβούλιο και επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας ο Περιφερειάρχης.
• Η οικονομική επιτροπή διατηρείται και ενισχύεται ο ρόλος της εξαιτίας και της αναλογικής σύνθεσης της.
• Οι θεματικοί αντιπεριφερειάρχες ορίζονται από τον περιφερειάρχη και έχουν εκτελεστικές αρμοδιότητες όπως και η εκτελεστική επιτροπή που βέβαια δεν θα είναι μονοπαραταξιακή επομένως ο ρόλος της θα είναι πιο ουσιαστικός.
Γ. Μητροπολιτική Διοίκηση
• Δεν είναι ιδιαίτερο επίπεδο διοίκησης. Πρόκειται για μια ενδιάμεση διοικητική μονάδα που αναφέρεται στα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα δύο μεγάλα αστικά συγκροτήματα των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης.
Είναι ανάγκη να λειτουργήσει η Μητροπολιτική Διοίκηση με αρμοδιότητες που είναι εύκολα προσδιορίσιμες και αναφέρονται τόσο στον Καλλικράτη όσο και στο πόρισμα της Επιτροπής.
Το βασικό ζήτημα είναι να προσδιορισθεί ο τρόπος δράσης της. Ναι, συμφωνούμε να ανήκει ως διακριτή αρμοδιότητα στην περιφερειακή Αυτοδιοίκηση. Είναι σημαντικό όμως να υπάρχει ουσιαστική εμπλοκή των ΟΤΑ Α’ Βαθμού στη μελέτη, στο σχεδιασμό και στην επιλογή των μεγάλων μητροπολιτικών παρεμβάσεων.
Αυτό μπορεί να πάρει τη μορφή κοινών συλλογικών οργάνων των οποίων οι θέσεις θα λαμβάνονται υποχρεωτικά υπόψιν στην τελική διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Δ. Σχέσεις των δύο βαθμών Αυτοδιοίκησης
Έχει διαπιστωθεί μια δυσαρμονία ή και αντιπαράθεση μεταξύ ΟΤΑ Α’ Βαθμού και Περιφερειαρχών σε πολλά θέματα. Ιδιαίτερα αυτά που αφορούν τη διαχείριση προγραμμάτων ΕΣΠΑ και μεγάλων αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Είναι προφανές ότι οι γενικόλογες διακηρύξεις περί συνεργασίας των δύο βαθμών, ή ο επιθυμητός (;) ρόλος του Διαιτητή από το Κεντρικό Κράτος δεν μπορούν να δώσουν αξιόπιστες απαντήσεις. Πρέπει αν ληφθούν και οι αντίστοιχες θεσμικές πρόνοιες που θα περιορίσουν ή και θα εξαφανίσουν το πρόβλημα.
• Ενίσχυση των συλλογικών οργάνων (Π.Σ., Δ.Σ.) στη λήψη αποφάσεων και μείωση του ρόλου των μονοπρόσωπων οργάνων (Δήμαρχος, Περιφερειάρχης).
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις περιφέρειες.
• Δημιουργία ενδιάμεσων οργάνων που θα προγραμματίζουν τις μεγάλες αναπτυξιακές παρεμβάσεις (ΠΕΑΣ ή οτιδήποτε σχετικό). Οι αποφάσεις τους θα παίζουν αποφασιστικό ρόλο, δε θα είναι τυπικά γνωμοδοτικές.
Μια νέα εκδοχή Δημοκρατικού Προγραμματισμού.
• Σαφής διαχωρισμός άσκησης ρόλων στις δημόσιες πολιτικές ή αλλιώς ευκρινής καταμερισμός αρμοδιοτήτων.
• Και βέβαια, υπενθύμιση , ότι οι δύο θεσμοί δεν έχουν ιεραρχική σχέση αλλά ξεκάθαρα διακριτές παράλληλες δράσεις στο πλαίσιο της Αυτοδιοίκησης.
3. Εκλογικό Σύστημα-Θεσμοί Συμμετοχής-Όργανα διαβούλευσης
Α.
• Κατάργηση του απόλυτα καλπονοθευτικού σημερινού συστήματος εκλογής των
Αυτοδιοικητικών αρχών.
• Υιοθέτηση της απλής αναλογικής στην εκλογή των Δημοτικών-Περιφερειακών Συμβούλων και των μελών των τοπικών Συμβουλίων. Παραταξιακά ψηφοδέλτια.
• Στα τοπικά συμβούλια σε τοπικές κοινότητες κάτω των 1000 κατοίκων ενιαίο ψηφοδέλτιο.
• Άμεση εκλογή Δημάρχων-Περιφερειαρχών με πλειοψηφικό τρόπο (50% συν ένα για εκλογή σε
1 ή 2 γύρους)
• Αποσύνδεση της διαδικασίας εκλογής Δ.Σ.-Δημάρχου με εκείνη της επιλογής Δημοτικών-
Τοπικών Κοινοτήτων. Δυνατότητα ξεχωριστής καθόδου συνδυασμού σε τοπικό συμβούλιο.
• Διατήρηση, για την εκλογή του Δημοτικού Συμβουλίου, διακριτών εκλογικών περιφερειών των
Δ. Ενοτήτων όπως σήμερα.
• Διατήρηση των περιφερειακών ενοτήτων (Νομών) ως εκλογικών περιφερειών και εκλογή των περιφερειακών συμβούλων κατά περιφερειακή ενότητα.
Είναι φανερό ότι δια μέσου των παραταξιακών ψηφοδελτίων εκλέγουμε διακριτά δύο όργανα με ξεχωριστή πολιτική νομιμοποίηση: το Δημοτικό-Περιφερειακό Συμβούλιο, κύριο όργανο λήψης αποφάσεων, και τον Δήμαρχο-Περιφερειάρχη ως τον επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτή η διττή νομιμοποίηση θα εξέλιπε εάν ο Δήμαρχος-Περιφερειάρχης εκλεγόταν έμμεσα από τα αντίστοιχα Συμβούλια.
Όμως πιστεύουμε ότι ο Δήμαρχος-Περιφερειάρχης μέσα σε ένα εντελώς νέο τοπίο που θα διαμορφώσει η αναλογική εκλογή των Συμβούλων και η ενίσχυση του ρόλου των συλλογικών οργάνων, θα πρέπει να έχει την πολιτική νομιμοποίηση προκειμένου να επιτυγχάνει τις απαραίτητες συνθέσεις-συναινέσεις για την καλύτερη λειτουργία της Διοίκησης και των ΟΤΑ συνολικότερα. Άλλωστε μετά την δικτατορία διαμορφώθηκε μια πολιτική κουλτούρα που καθιέρωσε το θεσμό του Δημάρχου ως διακριτού οργάνου στη συνείδηση των δημοτών.
• Είναι κατανοητές οι επιφυλάξεις για τις πιθανές αναταράξεις που θα προκληθούν από την εφαρμογή της απλής αναλογικής στη διοίκηση των ΟΤΑ. Όμως πιστεύουμε ότι σε θεσμικό-πολιτικό επίπεδο είναι μια βαθιά-ριζοσπαστική τομή που έχει ανάγκη η χώρα, σύμφωνα με τις πάγιες πολιτικές αρχές που έχει όχι μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά το σύνολο των προοδευτικών δυνάμεων διαχρονικά. Σχετικές άλλωστε είναι και αποφάσεις συνεδρίων της ΚΕΔΚΕ μεταπολιτευτικά που κατά πλειοψηφία ζητούσαν την καθιέρωση της απλής αναλογικής.
Θα υπάρξουν μεγάλες αναταράξεις στις πολιτικές πρακτικές, στην κουλτούρα, τόσο σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών, όσο και αιρετών.
Προκειμένου, σε πρώτο χρόνο, να αντιμετωπισθούν ενδεχόμενες δυσλειτουργίες, μπορούμε να εξετάσουμε τη δυνατότητα σε σοβαρά ζητήματα (πχ προϋπολογισμός) εξαντλητικής συζήτησης σε συλλογικά όργανα (πχ. Οικονομική επιτροπή) και λήψης αποφάσεων, αφού εξαντληθούν όλες οι απόπειρες διαμόρφωσης πλειοψηφίας σε 2-3 ψηφοφορίες, με σχετική πλειοψηφία.
Β. Θεσμοί Συμμετοχής
Η υιοθέτηση άμεσων μορφών έκφρασης της βούλησης των δημοτών όχι μόνο μπορεί να ενισχύσει τη λειτουργία των Δήμων ως πρωτογενών κυττάρων διαμόρφωσης εξουσίας, αλλά να βοηθήσει και τα όργανα των ΟΤΑ (Συμβούλια-Επιτροπές) να διαμορφώσουν θέσεις με συνθέσεις και συμπλεύσεις (πχ συμμετοχικός προϋπολογισμός). Όμως για να συμβεί αυτό πρέπει να περιφρουρήσουμε αυτούς τους θεσμούς από εκφυλιστικά φαινόμενα.
• Θα πρέπει να είναι σαφές πχ ότι δημοψηφίσματα για συγκεκριμένα θέματα δεν έχουν κανένα δεσμευτικό χαρακτήρα αν δεν ψηφίζει η πλειοψηφία των κατοίκων μιας περιοχής, ή δε λαμβάνονται καθόλου υπόψιν αν συμμετέχει κάτω από το 1/5 του συνόλου των εκλογέων.
• Όπως επίσης συνελεύσεις γειτονιάς-συνοικίας μικρών πληθυσμιακά κοινοτήτων θα πρέπει να έχουν σοβαρή συμμετοχή, για να παράξουν τα αποτελέσματα που θα προβλέπει ο νόμος.
Οφείλουμε να ενισχύσουμε το πολιτικό μας σύστημα με μορφές άμεσης δημοκρατίας ιδιαίτερα στο χώρο της Αυτοδιοίκησης. Όμως τα συλλογικά αντιπροσωπευτικά όργανα (Συμβούλια-Επιτροπές) είναι τα κυρίαρχα όργανα διοίκησης και πολιτικής έκφρασης των πολιτών.
Γ. Όργανα Διαβούλευσης
Αν υιοθετηθούν θεσμοί συμμετοχής αποτελεσματικοί και λειτουργήσουν σωστά και αναλογικά οι επιτροπές των ΟΤΑ, τότε τα όργανα διαβούλευσης έχουν νόημα για συγκεκριμένα θέματα σε Δήμους μεγάλους πληθυσμιακά και βέβαια στις περιφέρειες.
Τα συμβούλια κοινωνικής διαβούλευσης θα πρέπει να συγκρατούνται από αντιπροσώπους φορέων με πραγματική κοινωνική παρουσία και νόμιμη υπόσταση (συνδικάτα, συλλόγους, επιμελητήρια κτλ) θα συζητούν τα σοβαρά θέματα της πόλης τους ή της περιοχής τους με την προϋπόθεση ότι θα έχουν όλα τα στοιχεία στη διάθεση τους, δική τους συγκρότηση και όργανα, θα έχουν δε συμβουλευτικό-γνωμοδοτικό ρόλο στα Συμβούλια όπου θα καταθέτουν τις προτάσεις τους.
4. Εποπτεία-Έλεγχος ΟΤΑ
Εκείνο το οποίο πρέπει να σταματήσει άμεσα είναι οι πολλοί έλεγχοι, πολλές φορές σκοπιμότητας, που δεν έχουν καταφέρει παρ’όλα αυτά να περιορίσουν το μέγεθος των παρατυπιών-παρανομιών στην Αυτοδιοίκηση.
•Κατά συνέπεια χρειάζεται ένα σαφές, κατάλληλα δομημένο σύστημα που θα ενοποιήσει όλους τους ελέγχους και θα καταστήσει αποτελεσματική και σύννομη τη λειτουργία των ΟΤΑ.
•Αυτό το σύστημα πρέπει να υποστηρίζεται από ένα όργανο που θα επιλέγεται με αξιόπιστες διαδικασίες από ανώτερα υπηρεσιακά στελέχη-δικαστικούς που θα πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζουν πολύ καλά την Αυτοδιοίκηση.
•Παρά τους κινδύνους που σε πρώτη φάση ενδεχομένως θα υπάρξουν, σωστή είναι η πρόταση για κατάργηση του υποχρεωτικού ελέγχου νομιμότητας, αφού εξάλλου από 1/1/2019 καταργείται και ο προληπτικός έλεγχος.
Σε κάθε περίπτωση οι θέσεις που περιέχονται στο πόρισμα είναι στην σωστή κατεύθυνση και μπορούν να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο που θα απαλλάσσει τους ΟΤΑ από εποπτεία και ελέγχους που σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν πολιτική σκοπιμότητα και σε άλλες αναδεικνύουν την εμφανή ανεπάρκεια και το αλαλούμ των ελεγκτικών αρχών.
5. ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ
• Οι αρμοδιότητες αφορούν το σύνολο ή τμήμα μιας διαδικασίας άσκησης δημόσιας πολιτικής.
Άρα είναι πιθανόν να αναφέρονται και στα τρία επίπεδα διοίκησης (Κ. Κράτος, Περιφέρειες, Δήμοι).
Οι αρχές της εγγύτητας και της επικουρικότητας πρέπει να ορίζουν με σαφή τρόπο τον καθορισμό των πεδίων άσκησης των δ. πολιτικών και τους ρόλους που κάθε βαθμίδα διοίκησης καλείται να ασκήσει.
Υπάρχουν ίδιες ή αποκλειστικές αρμοδιότητες που υλοποιούνται από έναν φορέα (Κ. Κράτος και Δήμοι), ανατιθέμενες αρμοδιότητες που συνήθως προέρχονται από το Κ. Κράτος προς τους ΟΤΑ και κοινές αρμοδιότητες (τμήματα μιας ενιαίας δημόσιας πολιτικής) που ασκούνται και από τα τρία θεσμικά επίπεδα.
Με δεδομένο ότι βασική πολιτική μας αντίληψη είναι η προοδευτική μεταφορά αρμοδιοτήτων προς την Αυτοδιοίκηση στα πλαίσια μιας στρατηγικής αποκέντρωσης και της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια τους τομείς των δημόσιων πολιτικών που πρέπει να ασκούνται από την Αυτοδιοίκηση σήμερα με βάση:
• Την οικονομική δυνατότητα που υπάρχει
• Την ικανότητα (ανθρώπινοι πόροι – επιχειρησιακή επάρκεια) των ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού να υλοποιήσουν με ικανοποιητικό τρόπο τις δημόσιες πολιτικές-αρμοδιότητες που θα έχουν.
• Για να μη χαθούμε σε μια ατέρμονη συζήτηση κατανομής ρόλων και πόρων στο σύνολο των Δ. πολιτικών και κυρίως να μην αναθέσουμε αρμοδιότητες που δεν μπορούν αν ασκηθούν από την Αυτοδιοίκηση και πηγαινοέρχονται, όπως συνέβη με τον «Καλλικράτη», πρέπει με βάση τα δεδομένα να περιοριστούμε, με πολιτική επιλογή, σ’αυτήν τη φάση, σε συγκεκριμένους τομείς που κρίνουμε ότι μπορούν επιμέρους τμήματα τους να περάσουν στους ΟΤΑ.
Πιο συγκεκριμένα αναφερόμαστε στους τομείς χωροταξίας-παραγωγής, στο περιβάλλον, στην κοινωνική πολιτική, στον Αθλητισμό-Πολιτισμό-Παιδεία.
Αυτό πρέπει να συμφωνηθεί σε επίπεδο κεντρικό κυβερνητικής πολιτικής και να αποτελέσει αντικείμενο διαλόγου με τα συναρμόδια υπουργεία και τμήματα του κόμματος.
Όσον αφορά τους υπόλοιπους τομείς, καλό θα είναι με άνεση χρόνου να μελετήσουμε όλα τα δεδομένα και να προετοιμασθούμε για το επόμενο στάδιο που προφανώς αντικειμενικά θα ανοίξει μετά τη συνταγματική αναθεώρηση.
6. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ-ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ
Τα οικονομικά έσοδα των ΟΤΑ, παρά τη βελτίωση στη θεσμοθέτηση τους τη δεκαετία του 80’ υπολείπονται πολύ του μ.ο. της Ε.Ε. τόσο ως προς το ΑΕΠ όσο και ως προς τον προϋπολογισμό.
Εκείνο όμως που μέχρι πρότινος αφορούσε την αναπτυξιακή διάσταση των Δήμων ήταν σχεδόν ανύπαρκτο μέχρι το 2010.
Η καθιέρωση της περιφερειακής Αυτοδιοίκησης και η υποχρέωση από την Ε.Ε. να διαχειρίζεται ένα υψηλό ποσοστό του ΕΣΠΑ άλλαξε σοβαρά τα δεδομένα στον αναπτυξιακό τομέα για τους ΟΤΑ.
• Είναι προφανές ότι η μείωση της κρατικής επιχορήγησης που έφτασε περίπου τα 60% τα τελευταία χρόνια πρέπει να σταματήσει.
Οφείλουμε να αποκαταστήσουμε σταδιακά τη χρηματοδότηση των ΟΤΑ με βάση βέβαια τα γενικότερα οικονομικά δεδομένα. Όμως να δούμε:
1. Το «καλάθι» των εσόδων της Αυτοδιοίκησης συνολικά.
2. Να εξετάσουμε τις πάγιες λειτουργικές ανάγκες όλων των κατηγοριών των ΟΤΑ.
3. Να αποσαφηνίσουμε με ακρίβεια το ποσοστό και την πηγή προέλευσης των εσόδων που
προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό.
4 Να υπάρξει ένα ποσοστό των Κ.Α.Π. που θα χρησιμοποιείται κεντρικά για ουσιαστική
ενίσχυση των αδύναμων Δήμων.
5. Να δούμε με προσοχή δυο πηγές εσόδων της Αυτοδιοίκησης που καταγράφονται στις
χώρες-μέλη της Ε.Ε. από «προσόδους παροχής αγαθών και υπηρεσιών» και φορολογικά έσοδα τοπικά. Αυτά βέβαια συνυπολογιζόμενης της δύσκολης μνημονιακής συγκυρίας.
6. Υπάρχουν επεξεργασίες παραδοσιακά της ΚΕΔΚΕ και της ΕΕΤΑΑ που μπορούν να φανούν χρήσιμες, όπως άλλωστε και εκείνες των υπηρεσιών του ΥΠ.ΕΣ.
• Όμως, εάν στο κομμάτι των εσόδων για λειτουργικά έξοδα των ΟΤΑ υπάρχει αντικειμενικά δυσκολία, στο αναπτυξιακό σκέλος καταγράφοντας σημαντικές δυνατότητες.
Το ΕΣΠΑ, (50% περίπου), μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την Αυτοδιοίκηση.
Όμως από τη μια πλευρά οι αυθαιρεσίες των περιφερειαρχών (στην πλειοψηφία τους), από την άλλη η καταγραφείσα αδυναμία του συνόλου των Δήμων (με λίγες εξαιρέσεις) έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα.
Εκτός του ΕΣΠΑ όμως, υπάρχουν και άλλες πηγές χρηματοδότησης όπως το ΤΠΔ, η Ευρ. Τραπ. Επενδύσεων, το Πράσινο Ταμείο (έστω με μικρό προς το παρόν ποσό), το Πρόγραμμα Δημ. Επενδύσεων. Το κυρίαρχο ζήτημα είναι πως θα οργανωθούν οι Δήμοι με δημόσια κεντρική πλαισίωση αλλά και με περιφερειακό δημοκρατικό προγραμματισμό ώστε να πρωταγωνιστήσουν στη διαδικασία παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
Έτσι εκτός από τις πηγές χρηματοδότησης, τα πεδία αξιοποίησης (ακίνητη περιουσία) πρέπει να περιγράψουμε και να ορίσουμε και τα εργαλεία, κεντρικά, περιφερειακά, τοπικά, που θα βοηθήσουν σ’αυτήν την κατεύθυνση.
Είναι το πιο δύσκολο αλλά και το πιο αποφασιστικό τμήμα της μεταρρύθμισης.
Δεν είναι σωστή η αντίληψη ότι οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις είναι ζήτημα θεσμικών αλλαγών. Ναι, το 50% είναι το θεσμικό πλαίσιο που όσο πιο σαφές, τόσο πιο αποτελεσματικό καθίσταται. Το άλλο 50% σε μια πετυχημένη μεταρρύθμιση είναι ο τρόπος και τα μέσα υλοποίησης των θεσμικών τροποποιήσεων.
Για την Αυτοδιοίκηση που μιλάμε οφείλουμε να ορίσουμε με σαφήνεια τα επιχειρησιακά, οικονομικά, οργανωτικά μέτρα που θα πάρουμε για να υποστηρίξουμε την θεσμική αλλαγή, δεδομένου των δυσμενών συγκυριών.
1. – Τί ποσοστό του προϋπολογισμού σε βάθος τετραετίας θα διαθέσουμε.
– Θα προχωρήσουμε σταδιακά στην χρησιμοποίηση του συνόλου Π.Δ. επενδύσεων από την Αυτοδιοίκηση, εκτός από τα μεγάλα έργα-παρεμβάσεις.
– Θα αυξήσουμε το ποσοστό του ΕΣΠΑ.
– Θα αξιοποιήσουμε άλλα επενδυτικά εργαλεία.
2. Να προχωρήσουμε σε ένα μεγάλο πρόγραμμα επιχειρησιακής-οργανωτικής υποστήριξης των δυο επιπέδων της Αυτοδιοίκησης που θα περιλαμβάνει:
– τη ριζική αλλαγή στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των υπηρεσιών τους
– τον ηλεκτρονικό εκσυγχρονισμό τους
– την συστηματική-ουσιαστική εκπαίδευση-επιμόρφωση του προσωπικού της κατά κατηγορίες και κλάδους.
3. Θα δημιουργήσουμε τα δίκτυα εκείνα (αναφερθήκαμε και προηγουμένως) που θα αλλάξουν σημαντικά την ικανότητα των ΟΤΑ να παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, να ασκήσουν κοινωνική πολιτική, να υποστηρίξουν τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες τους. Μιλάμε για οργανισμούς δημόσιου σκοπού και συμφέροντος κεντρικούς-περιφερειακούς, για επιτροπές προγραμματισμού κατά περιφέρεια ή ίσως Π. Ενότητα, για διαδημοτικές συνεργασίες που θα στηριχθούν.
Όλα αυτά χρειάζονται σχέδιο, πολιτική βούληση, οικονομικά μέσα. Αν έχουμε τη διάθεση να τα κάνουμε, κι εμείς υποστηρίζουμε ότι μπορούμε, τότε έχει νόημα μια μεγάλη θεσμική μεταρρύθμιση, αλλιώς ας περιοριστούμε σε απλές, αναγκαίες βελτιώσεις του υπάρχοντος συστήματος.
Αν όμως πιστεύουμε ακόμα ότι βασικό εργαλείο ανάπτυξης, κοινωνικής δικαιοσύνης, δημοκρατίας πρέπει να είναι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, τότε η Αυτοδιοίκηση εδώ οφείλει να πρωταγωνιστήσει αλλιώς ας αναμένουμε τον ιδιωτικό τομέα αποκλειστικά, να μας λύσει τα προβλήματα.